प्रसवपछिको डिप्रेसनका लागि नयाँ औषधि कति प्रभावकारी छ?
प्रसूतिको केही दिन पछि घरमा हुँदा मैले सास फेर्न नसक्ने गरी अचम्मको रूपमा निसास्सिएको महसुस गर्न थालें। कयौं पटक अवस्था यति नाजुक हुन्थ्यो म हाँस्न थाल्छु । त्यो समय म मेरो नवजात बच्चासँग उचित समय बिताउन सक्दिन।
लता (नाम परिवर्तन) आफ्नो परिचय गोप्य राख्न चाहन्छिन्।
त्यो समय सम्झँदा उनी अझै डराउँछिन् ।
कुनै मानसिक वा शारीरिक समस्यामा परेमा तुरुन्तै सहयोगको हात बढाउनुपर्ने उनी बताउँछिन् ।
प्रसवपछिको डिप्रेसन के हो ?
सुत्केरीपछि हुने डिप्रेसनलाई पोस्टपार्टम डिप्रेसन भनिन्छ। यसमा महिलाको बानीमा उदासी, तनाव, चिडचिडापन र क्रोध जस्ता परिवर्तन आउँछन् । यस्तो अवस्थामा उनीहरुलाई परिवारको सहयोग र उपचारको खाँचो छ । चिकित्सकका अनुसार यो समस्या ५० देखि ६० प्रतिशत महिलालाई हुने गरेको छ ।
यसपा पनि तीन तह छन् ।
पोस्टपार्टम ब्लूज
पोस्टपार्टम डिप्रेसन
प्रसवोत्तर मनोविकृति (साइकोसिस)
अमेठी इन्स्टिच्युट अफ बिहेभियरल साइन्सेजको बिहेभियरल हेल्थ एण्ड एलाइड साइन्सेज विभागका प्रोफेसर र निर्देशक डा रुषी भन्छिन्, ‘धेरै महिलाहरू सुत्केरीपछि दुःखी हुन सक्छन् । तर सामान्यतया हामी यसबारे सचेत हुँदैनौं वा हामी यसलाई सुत्केरीपछि बुझ्न सक्दैनौं।’ हामी मानसिक रोगका लक्षणहरूलाई बेवास्ता गर्छौं वा हामी लाजको कारण मानसिक स्वास्थ्यकर्मी कहाँ जाँदैनौं।
पहिलो पोस्टपार्टम डिप्रेसन चक्की स्वीकृत
हालै, अमेरिकाको फूड एण्ड ड्रग एडमिनिस्ट्रेशन (एफडीए) ले प्रसवोत्तर डिप्रेसनको औषधिलाई अनुमोदन गरेको छ। यो औषधिको नाम जुजुर्वे हो। यो औषधि १४ दिनसम्म लिनुपर्छ।
एफडीएको मनोचिकित्सक विभागका अध्यक्ष डा। टिफनी फोर्टेनका अनुसार, महिलाहरू गर्भावस्थाको समयमा वा गर्भावस्था पछि मानसिक समस्याबाट गुज्रिरहेका हुन्छन्, यस्तो समयमा उनीहरूमा प्रायः आफूलाई हानि गर्ने विचार आउँछ। यस्तो अवस्थामा सजिलैसँग लिन सक्ने कुनै पनि औषधि महिलाका लागि राम्रो विकल्प हुनसक्छ ।
तर यो औषधि गम्भीर डिप्रेसनबाट पीडित बिरामीका लागि मात्रै भएको उनको भनाइ छ ।
ज़ुज़ुर्वेु को साइड इफेक्ट
अमेरिकाको फूड एण्ड ड्रग एडमिनिस्ट्रेशन (एफडीए)का अनुसार ‘जुजुर्भ’ ट्याब्लेट खाँदा केही साइड इफेक्ट हुन्छन् । एफडीएले औषधि खाएपछि १२ घण्टासम्म कुनै पनि शारीरिक कठिन काम गर्नुहुँदैन । ड्राइभ पनि गर्नुहुँदैन ।
औषधि खाएपछि यस्तो गुनासो हुन सक्छ।
रिंगटा लाग्ने
पखाला
थकान
रुघाखोकी
मूत्र पथ संक्रमण
डा रुसी भन्छन् सामान्यतया एन्टी(डिप्रेसेन्ट औषधिको साइड इफेक्ट छिट्टै गायब हुन्छ। चिन्ता लिनुपर्ने केही छैन।
स्त्री रोग विशेषज्ञ डा अर्चना धवन बजाज भन्छिन् यो औषधि स्तनपान गराउने महिलाहरूमा परीक्षण गरिएको छ वा छैन भन्ने अझै स्पष्ट छैन।
विश्वका जुन क्षेत्रमा डाक्टरको सट्टा मिडवाइफको सहयोगमा बच्चा जन्माइन्छ । त्यहाँ केही समस्या हुनसक्ने उनको भनाइ छ ।
यससँगै मानसिक स्वास्थ्यकर्मीको सट्टा अन्य चिकित्सकले सिफारिस गर्न थालेमा यसको अत्याधिक प्रयोगको जोखिम पनि बढ्ने उनको डर छ ।
पोस्टपार्टम डिप्रेसनको लक्षण
क्यानडामा बस्ने प्रिया (नाम परिर्वतन) एक पीआर कम्पनीमा काम गर्छिन् ।
उनी भन्छिन्, ‘डिलिभरीको २०–२५ दिनपछि उनीमा अनौठो परिवर्तन आउन थाल्यो । जुन नमुना जस्तै बन्यो । म दिनभर ठीक हुन्छु तर राती सबै सुत्ने कुर्दै थिए। झण्डै दुई महिनासम्म म राती १२ बजेदेखि बिहान ४ बजेसम्म (मेरो परिवारका सदस्यहरू उठ्ने बेलामा) रोइरहन्थें। यस अवधिमा मनमा धेरै नराम्रा विचारहरु आउन थाल्छन् । मलाई केही भयो भने बच्चालाई के होला । बच्चाले सास फेर्दै छ कि छैन ? बच्चा किन नचपल सुतिरहेको छ? धेरै पटक मलाई बच्चासँग रिस उठ्थ्यो। यो क्रम करिब दुई महिनासम्म चल्यो ।
प्रसवोत्तर डिप्रेसनको लक्षण देखिएका कसैलाई कसरी चिन्ने भन्नेबारे डा रुषी भन्छिन्, ‘सबैभन्दा पहिले तपाईंले त्यस्ता महिलाहरूमा ऊर्जाको कमी हुनसक्छ भनी थाहा पाउनुहुनेछ। उनीहरुलाई कुनै कुरामा चासो छैन । उनको सुत्ने समय निकै गडबड हुन थाल्छ । आत्मविश्वासको कमी, सानातिना कुरामा रिस उठ्छ ।’
प्रसवपछिका यी सबै लक्षण दुई साताभन्दा बढी रह्यो भने डिप्रेसनको रुप लिने र यस्तो अवस्थामा चिकित्सकसँग परामर्श लिनु आवश्यक रहेको चिकित्सक अर्चना धवन बजाज बताउँछन् ।
उनी भन्छिन्, ‘धेरै पटक प्रसवोत्तर डिप्रेसन र साइकोसिस भएका बिरामीमा आत्महत्या गर्ने सोच पनि आउँछ र बच्चालाई हानि पु¥याउने सोच पनि आउँछ । यो व्यवहार चरम पोस्टपार्टम साइकोसिस हो।’
प्रिया (नाम परिर्वतन) भन्छिन्, ‘मसँग केही गडबड भइरहेको छ भन्ने महसुस भएको थियो । म एक्लै फिल्म हेर्न थालेँ र बाहिर निस्किन थालेँ । र बिस्तारै यो ढाँचाबाट बाहिर आउन सक्षम भएँ। मैले कुनै औषधि खाइँन ।’
सचेत हुनु कति जरुरी छ
स्त्री रोग विशेषज्ञ डा अर्चना धवन बजाजले सुत्केरी हुने ब्लुजसँग लडिरहेका महिलालाई औषधिको आवश्यकता नपर्ने बताउँछन् ।
उनी भन्छिन् सुत्केरी हुनु अघि आफ्नो परिवारसँग जागरूकता सिर्जना गर्न मद्दत गर्न सक्छ।
उनी भन्छिन्,‘प्रसवपछिको डिप्रेसनका लागि औषधि चाहिने मानिसहरूको संख्या एकदमै कम छ।’ तर मानिसहरु औषधिमा जानु भन्दा पहिले परामर्श, मनोचिकित्सा र संज्ञानात्मक थेरापी मार्फत निको पार्ने प्रयास गरिन्छ। यसपछि उनीहरूलाई भिटामिन बी १२ को उच्च खुराक दिइन्छ। कहिलेकाहीँ यो लाभदायक हुन्छ, कहिलेकाहीँ होइन।
यति सबै गरेर पनि लक्षण नदेखिएमा रासायनिक उपचारको सहारा लिइन्छ ।’ त्यसैले पोस्टपार्टम ब्लुजका लक्षणहरू देख्ने बित्तिकै सतर्क हुनु महत्वपुर्ण छ। यो समयमा छिटो ठीक गर्न सकिन्छ। यदि ब्लुजबाट डिप्रेसनमा पुगे समस्या बढ्छ।
बीबीसी
