बच्चालाई यी पोषक तत्वहरूको कमी भएको हुनसक्छ ?
काठमाडौं । हामीले जे खान्छौं त्यसले हाम्रो शरीरलाई असर गर्छ। घरमा तयार पारिएको पौष्टिक खानाले बालबालिकाको शरीरलाई आवश्यक पोषक तत्व उपलब्ध गराउँछ । यदि कुनै पनि बच्चा वा व्यक्तिले सन्तुलित आहार लिन्छ भने शरीरलाई छुट्टै पोषण लिनु पर्दैन। सन्तुलित आहार नखाने हो भने शरीरमा पौष्टिक तत्वको कमी हुन्छ । पोषणको कमीका कारण शरीरमा कमजोरी हुनुका साथै रोगको जोखिम पनि बढ्छ ।
पोषक तत्व भन्नाले के बुझिन्छ ?
पोषक तत्वहरू यौगिकहरू हुन् जुन खानामा पाइन्छ र शरीरको राम्रो स्वास्थ्यको लागि आवश्यक हुन्छ। पोषक तत्वहरूले मर्मत, वृद्धि, रासायनिक प्रक्रियाहरू विनियमित गर्न र शरीरमा शारीरिक कार्यहरूलाई बढावा दिन मद्दत गर्दछ । शरीरमा यिनीहरुको कमी भएमा शरीरका धेरै कार्यमा बाधा पुग्न सक्छ । शरीरमा कार्बोहाइड्रेट, लिपिड वा फ्याट, प्रोटिन, भिटामिन, मिनरल्स र पानीजस्ता छवटा मुख्य पोषक तत्वहरू हुन्छन्। वास्तवमा, शरीरको लागि धेरै पोषक तत्वहरू आवश्यक छन्।
यिनीहरुलाई म्याक्रोन्यूट्रिएन्ट र माइक्रोन्यूट्रिएन्टमा विभाजन गरिएको बालबालिकाले प्रायः केही पोषक तत्वको कमीको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ । बालबालिकामा आइरनको कमी, आयोडिनको कमी, भिटामिन डीको कमी, भिटामिन बी १२ को कमी, क्याल्सीयमको कमी, भिटामिन ए को कमी, म्याग्नेसियमको कमी जस्ता समस्या देखिन सक्छन्। बच्चाहरुमा देखिने सामान्य पोषक तत्वको कमी यस्ता छन् ।
क्याल्सीयमको कमी
क्याल्सियम शरीरको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण पोषक तत्व हो। क्याल्सियम हड्डी स्वस्थ राख्न धेरै महत्त्वपूर्ण छ। क्याल्सीयमले मांसपेशीहरू निर्माण र मर्मत गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। कोशीकाहरूले कुनै न कुनै रूपमा क्याल्सियम प्रयोग गर्छन्। बालबालिकाले आफ्नो दैनिक आहारबाट प्रचुर मात्रामा क्याल्सियम प्राप्त गर्न सक्छन्। दूध, दही, चिज आदिमा क्याल्सियम पाइन्छ। क्याल्सीयमको कमी भएमा डाक्टरहरूले क्याल्सियम सप्लिमेन्ट लिन सुझाव दिन्छन्। क्याल्सीयमको सबैभन्दा बढी मात्रा हड्डी र दाँतमा पाइन्छ। शरीरमा क्याल्सीयमको कमी हुँदा शरीरले हड्डीबाट क्याल्सियम लिन थाल्छ, जसका कारण हड्डी कमजोर हुन थाल्छ । शरीरमा क्याल्सीयमको कमीले बालबालिकामा ओस्टियोपोरोसिस र नरम हड्डी अर्थात रिकेट्सको समस्या हुन सक्छ ।
क्याल्सीयमको कमीबाट बच्न आफ्नो आहारमा यी समावेश गर्नुहोस्
माछा (हड्डी भएको माछा)
सार्डिन (९२ ग्राम) मा ४४ प्रतिशत क्याल्सियम हुन्छ।
डेरी उत्पादनहरू
एक कप दूध (२४० एमएल) मा ३५ प्रतिशत क्याल्सियम हुन्छ। आफ्नो आहारमा दही, चीज आदि पनि समावेश गर्न सकिन्छ ।
हरियो सागसब्जी
हरियो पातको तरकारी जस्तै पालक, ब्रोकाउली आदिलाई आहारमा समावेश गर्न सकिन्छ । बालबालिकाको आहारमा दिइएको खानेकुरा समावेश गरेर क्याल्सीयमको कमीबाट बच्न सकिन्छ ।
भिटामिन ए को कमी
भिटामिन ए बोसो घुलनशील भिटामिन हो। यसले स्वस्थ छाला, दाँत, हड्डी र कोशीका झिल्लीहरू निर्माण गर्न मद्दत गर्दछ। यस बाहेक भिटामिन एले आँखाको पिग्मेन्ट पनि उत्पादन गर्छ, जुन दृष्टिका लागि आवश्यक हुन्छ। भिटामिन ए दुई प्रकारका हुन्छन्। पहिलो प्रीफर्मेड भिटामिन ए हो । जुन मासु, माछा वा डेरी उत्पादनहरू जस्ता पशु उत्पादनहरूमा पाइन्छ । प्रो(भिटामिन ए बिरुवामा आधारित तरकारी र फलफूलमा पाइन्छ। विकासशील देशहरूमा भिटामिन ए को कमी धेरै सामान्य छ। करिब ४० देखि ५० प्रतिशत प्रिस्कूल उमेरका बालबालिकामा भिटामिन ए को कमी हुन्छ। भिटामिन ए को कमीले आँखाको समस्या वा अन्धोपन पनि हुन सक्छ। भिटामिन ‘ए’ को कमीलाई पूरा गर्न मासु, आलु, गाजर, गाढा हरियो र पातदार तरकारी आदिलाई आहारमा समावेश गर्नुपर्छ ।
म्याग्नेसियमको कमी
म्याग्नेसियम हड्डी र दाँतको संरचनाको लागी आवश्यक छ। म्याग्नेसियमले शरीरमा ३०० भन्दा बढी इन्जाइम प्रतिक्रियाहरूमा भाग लिन्छ। म्याग्नेसियमको कम सेवनले ओस्टियोपोरोसिस, टाइप २ मधुमेह, मेटाबोलिक सिन्ड्रोम, मुटुसँग सम्बन्धित समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ। म्याग्नेसियमको कमीका कारण मुटुको लय असामान्य हुन्छ र थकानको अनुभूति पनि हुन्छ। म्याग्नेसियमको कमीबाट बच्न आहारमा हरियो सागसब्जी, डार्क चकलेट, बदाम आदिको सेवन गर्नुपर्छ ।
शरीरमा आइरनको कमी
आइरनको कमीका कारण बालबालिकामा अल्छी र चिडचिडापनको समस्या हुन सक्छ । बालबालिकाको शरीरको विकासका लागि आइरन निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । फलामले हेमोग्लोबिनको मात्रालाई कायम राख्छ र सबै अंगहरूमा अक्सिजन पुर्याउने काम गर्छ। बालबालिकामा आइरनको कमीका कारण एनिमियाको समस्या हुन सक्छ । चार देखि आठ वर्षका बालबालिकालाई दिनमा १० मिलिग्राम आइरन चाहिन्छ। फलामको कमीबाट बच्न सुँगुरको मासु, माछा, रातो मासु, सिमी र दाल, पालक, तिल, ड्राई फ्रुट्स, टोफु, होल ग्रेन आदि समावेश गर्नुपर्छ । फलामको अवशोषणको लागि भिटामिन सी युक्त आहार लिनु पनि महत्त्वपूर्ण छ। सुन्तलाको जुस, मीठो कागती, स्ट्रबेरीजस्ता सिट्रस फलफूललाई आहारमा समावेश गर्नुपर्छ ।
आयोडिनको कमी
आयोडिन शरीरको लागि धेरै महत्त्वपूर्ण पोषक तत्व हो। यो एक दिन १५० एमसिजी आयोडिन उपभोग गर्न सिफारिस गरिएको छ। आयोडिनको कमी भएमा थाइराइड ग्रन्थि सुन्निने वा हाइपोथाइराइडिज्म हुने समस्या हुन सक्छ। आयोडिनको कमीको कारणले कमजोर मांसपेशी, थकान र तौल बढ्ने जस्ता समस्याहरूको सामना गर्नुपर्ने हुन्छ। आयोडिनको कमीलाई नियमित आहारले पूर्ति गर्न सकिन्छ। खानामा आयोडिनयुक्त नुनको प्रयोगले आयोडिनको कमीलाई पूर्ति गर्न सकिन्छ। यस बाहेक झिंगा, अण्डा, प्लम, करड फिश, डेरी प्रोडक्ट आदि खानामा खान सकिन्छ । आयोडिनको अत्यधिक सेवनले पनि शरीरमा समस्या निम्त्याउन सक्छ। बच्चालाई दिइने दैनिक आहारबाट आयोडिनको कमी पूर्ति गर्ने हो भने राम्रो हुन्छ ।
शरीरमा भिटामिन डी को कमी
भिटामिन डी को कमी लाई हटाउन बिहान घाममा बस्नु पर्छ । सूर्यको किरणलाई भिटामिन डीको मुख्य स्रोत मानिन्छ। सूर्यको किरण हाम्रो शरीरमा पर्दा शरीरले पर्याप्त मात्रामा भिटामिन डी उत्पादन गर्छ । एक व्यक्तिलाई दिनमा १० देखि २० माइक्रोग्राम भिटामिन डी चाहिन्छ। भिटामिन डीको कमीले हड्डीमा क्षति पुग्छ र मांसपेशी दुख्ने समस्या पनि हुन्छ । भिटामिन डी आहारबाट पनि प्राप्त गर्न सकिन्छ। माछा, अण्डा, अंकुरित अन्न र दुग्धजन्य पदार्थमा पर्याप्त मात्रामा भिटामिन डी पाइन्छ।
भिटामिन बी १२ को कमी
भिटामिन बी १२ ले शरीरमा रातो रक्त कोशीकाहरूको उत्पादनमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। भिटामिन बी १२ ले स्नायु प्रणाली को कार्य सुधार मा पनि एक महत्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। भिटामिन बी १२ को कमीका कारण हात खुट्टामा झुन्झने, अक्सिजनको मात्रा कम हुनुका साथै छिट्टै थकान लाग्ने समस्या हुन सक्छ । चार देखि आठ वर्षको बच्चालाई दिनमा १.२ माइक्रोग्राम भिटामिन बी १२ चाहिन्छ। भिटामिन बी १२ को कमीलाई हटाउन कुखुरा, दूध, टुना माछा, अण्डा आदिलाई आहारमा समावेश गर्नुपर्छ । तपाईले यस बारे थप जानकारी डाक्टरबाट पनि प्राप्त गर्न सकिन्छ ।
