चिनीको सस्तो र स्वस्थ विकल्प खोज्दै, कत्ति मुश्किल छ बाटो ?
‘एल्युलोज भनिने सेतो, दानेदार पाउडर, यो होली ग्रेल हो । जसले चिनीलाई प्रतिस्थापन गर्नेछ भन्ने हामीलाई लाग्छ,’ जिव जिवगाफ्ट भने ।
एल्युलोजमा चिनीको तुलनामा ७० प्रतिशत मिठास हुन्छ । तर यसमा निकै कम क्यालोरी हुन्छ। यसले शरिरमा चिनी भन्दा धेरै कम प्रभाव पार्छ । जुन ग्लाइसेमिक सूचकांकद्वारा मापन गरिन्छ।
एल्युलोज प्राकृतिक रूपमा थोरै मात्रामा पाइन्छ। यो अन्जीर र किशमिशमा पाइन्छ।
एल्युलोज पहिलो पटक अमेरिकामा लगभग एक दशक पहिले स्वीकृत भएको थियो। यो दुर्लभ चिनी फ्रक्टोज (फलमा पाइने चिनी) बाट ठूलो मात्रामा उत्पादन गरिन्छ।
तर धेरै अवस्थामा यसलाई चिनी भन्दा राम्रो विकल्प मानिन्छ। यो चिनी जस्तै स्वादिलो हुन्छ ।
इजरायली स्टार्टअप एम्ब्रोसिया बायोका डा. ज्वेइगाफ्टले यसलाई सस्तोमा तयार गर्ने तरिका पत्ता लगाएका छन्।
उनीहरूले यसलाई आनुवंशिक रूपमा परिमार्जित इन्जाइमको सहयोगमा तयार गरिरहेका छन्। यसका लागि उनीहरू चिनी वा मकैको सिरप प्रयोग गर्छन्।
जिवगाफ्टले चिनी उत्पादन गर्ने कम्पनीहरूसँग साझेदारी गरेर एल्युलोजलाई लोकप्रिय बनाउने आशा गर्दछन् ।
मोटोपना र मधुमेहका केसहरू तीव्र गतिमा बढिरहेका छन्। यस्तो अवस्थामा मानिसहरु चिनीभन्दा पनि स्वास्थ्यका लागि राम्रो मिठासको विकल्प खोजिरहेका छन् ।
धेरै टेक स्टार्टअपहरू यी विकल्पहरू ठूला खाद्य कम्पनीहरूलाई बेच्न चाहन्छन् । जसका कारण उनीहरूले यसलाई आफ्ना उत्पादनहरूमा प्रयोग गर्न सकून्।
इनोभेसन कन्सल्टेन्सी ग्रेबीका विश्लेषक गौरव साहनी भन्छन्, ‘अहिले विश्वमा चिनी प्रतिस्थापनको उद्योग बढिरहेको छ ।’
चिनीमा कर लगाएर सरकारले पनि यस उद्योगको विकासमा टेवा पु¥याइरहेको उनको भनाइ छ ।
यसको बजार अहिले लगभग १७ अरब बिलियन डलरको छ र एक दशक भित्र २७ बिलियन भन्दा बढि पुग्ने ग्रेबीको अनुमान छ।
चिनीको विकल्प के हो ?
अहिले चिनीका धेरै विकल्पहरू छन्। जस्तै एस्पार्टम, स्याकरिन र सुक्रालोज जस्ता पुराना कृत्रिम स्वीटनरहरू, जुन डाइट ड्रिंक्समा प्रयोग गरिन्छ।
त्यसैगरी स्टेभिया र मंक फ्रूट जस्ता मिठासहरू पनि छन्, जुन बोटबिरुवाबाट निकालिन्छन्। तर, अमेरिका र युरोपेली संघले मंक फ्रूटलाई खानाको रूपमा प्रयोग गर्न अनुमति दिएको छैन।
यी मिठाईहरू कहिलेकाहीं चिनी भन्दा मीठो हुन्छन् र थोरै मात्रामा प्रयोग गर्नुपर्छ।
त्यस्तै पोलियोल वा चिनी अल्कोहलहरू छन् जस्तै एरिथ्रिटोल जुन हालै लोकप्रिय भएका छन्।
यी प्राकृतिक रूपमा पनि पाइन्छ, तर व्यावसायिक रूपमा तिनीहरू चिनी र स्टार्चबाट तयार हुन्छन्। तिनीहरू चिनी जत्तिकै मीठो हुँदैनन्, तर बेकरी र प्रशोधित खानाहरूमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
यद्यपि, यी सबै विकल्पहरू पूर्ण रूपमा चिनीसँग मिल्दोजुल्दो छैनन्। सबैभन्दा ठूलो समस्या भनेको खाएपछिको स्वाद हो ।
चिनीले खानाहरूमा रंग वा बनावट थप्छ जुन यसको विकल्पहरूले गर्दैन। यस बाहेक खाद्य पदार्थलाई बिग्रनबाट जोगाउन पनि चिनीको प्रयोग गरिन्छ ।
अमेरिकी बायोटेक कम्पनी जिङ्को बायोवर्क्सका वरिष्ठ निर्देशक मेरविन डिसुजा पनि भन्छन्, ‘चिनी मिठासको स्रोत मात्र होइन।’
उनी भन्छिन्, ‘यहाँ विकल्पहरूसँग सम्बन्धित अन्य जोखिमहरू छन्, जस्तै यदि पोलियोलहरू ठूलो मात्रामा लिइयो भने पेट दुख्ने जोखिम।’
खतराहरू के हुन् ?
एरिथ्रिटोल स्ट्रोक र हृदयघातसँग पनि जोडिएको छ, यद्यपि केही अन्य विशेषज्ञहरूले यस सम्बन्धमा अनुसन्धानलाई पर्याप्त ठान्दैनन्।
एस्पार्टमका सम्बन्धमा विश्व स्वास्थ्य संगठनका विज्ञहरूले यसले क्यान्सर निम्त्याउन सक्ने डर व्यक्त गरेका छन् । तर, डब्ल्यूएचओको अर्को संस्थाले यसलाई सीमित मात्रामा लिने हो भने खतरा नहुने बताएको छ ।
मे महिनामा विश्व स्वास्थ्य संगठनले तौल नियन्त्रण गर्न चिनीरहित मिठाई प्रयोग नगर्न सल्लाह दिएको थियो । यसले मधुमेह र मुटुसँग सम्बन्धित रोगको जोखिम बढाउन सक्ने बताइएको छ ।
बजारमा पाइने स्टेभिया जस्ता अन्य उत्पादनहरूको बारेमा यो भनिएको थियो, तर मंक फल, एरिथ्रिटोल वा एल्युलोज यसमा समावेश गरिएको थिएन।
धेरै गर्न बाँकी छ
प्राकृतिक रूपमा दुर्लभ चिनी सस्तो बनाउन खोज्ने एम्ब्रोसिया बायो मात्र कम्पनी होइन।
अमेरिकी स्टार्टअप बोनुमोसले उखुबाट चिनी उत्पादन गर्ने विश्वकै ठूलो कम्पनी एएसआर ग्रुपको सहयोगमा नयाँ प्लान्ट खोलेको छ । टग्याटोज नामक नयाँ बिरुवा यहाँ हुर्कदैछ।
टग्याटोज हरेक हिसाबले चिनीको राम्रो विकल्प मानिन्छ। यसले मिठासको सन्दर्भमा एल्युलोजलाई पनि पार गर्छ। यो ९० प्रतिशत चिनी जत्तिकै मीठो हुन्छ ।
बोनुमोजका सीईओ एड रोजर्स भन्छन्, यो चिनी जस्तै हो।
धेरै मिठाईहरू उत्पादन भइरहेका छन्, तर ती धेरै मात्रामा खानामा थप्नुपर्छ।
बेलायतको सप्लान्ट कम्पनीले कम क्यालोरी हुने र शरीरमा चिनीको मात्रा घटाउने उत्पादनको विकास गरेको छ ।
यो मकै कटाई पछि छोडिएको डाँठ, भुसी र काण्ड जस्ता कृषि उत्पादनका बाँकी भागहरूबाट बनाइन्छ। यसमा फंगसको सहयोग लिइन्छ ।
कम्पनीका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत डा टम सिन्सले यो चिनी जस्तै भएको र यसलाई बनाउन प्रयोग हुने सामग्रीको कुनै कमी नरहेको बताए । साथै, तिनीहरू सस्तो छन् र वातावरणलाई हानि गर्दैनन्।
अर्को इजरायली स्टार्टअप इन्क्रेडोले चिनीको दानालाई खनिज सिलिकासँग मिलाउँछ। यस प्रकारको सिलिका थोरै मात्रामा खानामा थपिएको छ।
यसरी मुखमा चिनी सजिलै पग्लन्छ र कम चिनीले बढी मिठास पाउँछ ।
इन्क्रेडोका ग्राहक कम्पनीहरूमा अमेरिकी चकलेट कम्पनी ब्लूमर पनि समावेश छ।
यसको अतिरिक्त, तथाकथित मीठो प्रोटीन पनि एक विकल्प हो। यी प्रोटिनहरू चिनीभन्दा हजारौं गुणा मीठो हुन्छन् र केही फलफूल र जामुनहरूमा पाइन्छ।
अमेरिकी स्टार्टअप ओब्लीले यी प्रोटिनहरू चिनीबाट तयार गर्छ। यसका लागि आनुवंशिक रूपमा परिमार्जित खमीरको मद्दत लिन्छ।
ओब्लीका सीईओ अली विङ भन्छन्, “यी मीठो प्रोटिनहरू सफ्ट ड्रिङ्कहरूमा प्रयोग गर्न सकिन्छ।
चुनौतीहरू
चिनी हटाउने काममा धेरै अवरोधहरू छन्। पहिले ग्राहकहरू खोज्नुपर्छ।
ठूलो मात्रामा नयाँ उत्पादन बनाउन धेरै वर्ष लाग्न सक्छ। त्यसपछि स्टार्टअपहरूले प्रमाणित गर्नुपर्नेछ । उनीहरूले यी विकल्पहरूलाई ठूलो मात्रामा विश्वसनीय रूपमा उत्पादन गर्न सक्छन्।
खरीददारहरू नयाँ उत्पादनहरू प्रयास गर्न हिचकिचाउन सक्छन्। यसको शीर्षमा, प्रयोगको लागि नियन्त्रण निकायहरूबाट स्वीकृति प्राप्त गर्नु पनि सजिलो काम होइन।
कम्पनीका नयाँ विकल्पहरू अमेरिकामा सुरक्षित घोषणा गरिए पनि युरोपमा अनुमोदन गराउनु गाह्रो काम हो।
एल्युलोज अझै सम्म बेलायत र यूरोपीय संघमा प्रयोगको लागी अनुमोदन गरिएको छैन। यद्यपि, धेरै कम्पनीहरूले यसका लागि प्रयास गरिरहेका छन्।
सप्लान्ट कम्पनीले कागजातहरू तयार गरेको छ । जुन उसले बेलायत र युरोपेली संघका नियामकहरूलाई पेश गर्न चाहन्छ।
टग्याटोज अमेरिका, बेलायत र युरोपेली संघमा स्वीकृत छ, तर यसलाई बजार गर्न गाह्रो हुनेछ। यसलाई एल्युलोज जस्तै शून्य चिनी भन्न सक्नुहुन्न, किनभने यसमा एल्युलोज भन्दा धेरै क्यालोरीहरू छन्।
युनिभर्सिटी अफ क्यालिफोर्नियाका पौष्टिक अनुसन्धान जीवविज्ञानी किम्बर स्ट्यानहोप भन्छन्, ‘चिनीका कतिवटा विकल्पहरू देखा पर्दैछन् भनेर हेर्नु रोचक छ। सबैभन्दा राम्रो उपाय भनेको चिनी हटाउनु हो तर त्यसो गर्न गाह्रो हुनेछ। हामीलाई यी उत्पादनहरू चाहिन्छ ।’
डब्ल्यूएचओको विपरित, स्ट्यानहोपले चिनी रहित मिठाईहरूले वजन घटाउन र मधुमेहको जोखिम कम गर्न मद्दत गर्दछ।
विश्व स्वास्थ्य संगठनले तौलका सम्बन्धमा एउटा मात्र अनुसन्धानका आधारमा यस्तो चेतावनी दिएको उनको भनाइ छ ।
तर नयाँ उत्पादनलाई गम्भीरतापूर्वक समीक्षा गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । तिनीहरू सुरक्षित छन् वा छैनन् र तिनीहरूका फाइदाहरू के छन् भनेर हेर्न जरुरी छ ।
उनी भन्छन्, ‘यसका लागि हामीले क्लिनिकल ट्रायल गर्नुपर्नेछ।
बीबीसी
