कालो चस्माले रोक्दैन आँखा पाक्ने रोग: कसरी जोगिने यसको सङ्क्रमणबाट?

वीर अस्पतालमा आँखा पाकेर उपचार खोज्दै आउने बिरामीहरूको सङ्ख्या केही दिनयता ह्वात्तै बढेको छ। यद्यपि यस्तो समस्या लिएर बिरामीहरू सुदूर पश्चिमदेखि पूर्वका विकट जिल्लाहरूबाट आउन थालेको करिब एक महिना भइसकेको बताउँछन् अस्पतालका नेत्र रोग विशेषज्ञ डा. शङ्कर ठाकुर।

“हामीकहाँ प्राय बालबालिका तथा अधबैँसे बिरामीहरू आएका छन्। तर यो समस्या निश्चित उमेर समूहका लाई हुन्छ भन्ने होइन। यो प्रकोपको रूपमा फैलनुअघि नियन्त्रणको पाटोमा ध्यान दिनु अत्यावश्यक छ,” डा. ठाकुरले भने।

यो समस्या काठमाण्डूका अस्पतालमा मात्र नभई देशव्यापी रूपमा फैलिएका विवरणहरू सार्वजनिक भएका छन्। यस समस्याका कारण विभिन्न स्थानीय तहका विद्यालयहरूमा पठनपाठन ठप्प भएका छन् भने कतिपय स्थानमा अस्पतालको चाप थामिनसक्नु भएको जानकारहरू बताउँछन्।

त्रिवि शिक्षण अस्पताल आँखा विभागकी सह प्राध्यापक डाक्टर रञ्जु खरेल सिटौलाका अनुसार हाल सम्बन्धित विभागमा आउने बिरामीहरूमध्ये करिब ५० देखि ५५ प्रतिशतमा आँखा पाक्ने रोग देखिएको छ।

उनले जनजीवन नै प्रभावित पार्ने गरी देखिएको यो समस्याबारे बीबीसीका केही प्रश्नको उत्तर दिएकी छन्।

के हो आँखा पाक्ने समस्या?

आँखा पाक्ने समस्या नेपालमा प्राय: हरेक वर्ष फैलन्छ। यो वर्ष यो रोग तराई भेगबाट देखिन सुरु भएको हो। अहिले देशैभरि विभिन्न जिल्लाहरूमा देखिएका छन् र बिरामीहरू उपचार खोज्दै काठमाण्डूसम्म आइपुगेका छन्।

यो एडिनो भाइरसको सङ्क्रमणका कारण देखिने समस्या हो। यसले आँखाको सेतो भागको सतहमा हुने झिल्लीलाई सङ्क्रमित गर्छ। यो समस्यालाई चिकित्सा भाषामा कन्जङ्टिभाइटिस भनिन्छ र आम भाषामा आँखा पाकेको भनिन्छ।

कस्तो अवस्थामा यो भाइरस सक्रिय हुन्छ?

कन्जङ्टिभाइटिस भाइरस (जीवाणु) वा ब्याक्टेरिया (सूक्ष्म कीटाणु)मध्ये एउटाको कारण हुन्छ। ब्याक्टेरिया ले हुने कन्जङ्टिभाइटिस बाह्रैमास सक्रिय रहन्छ। भाइरस कन्जङ्टिभाइटिस भने विशेषतः गर्मी महिनामा वा गर्मी सकिएर हिउँद सुरु हुने समयमा सक्रिय हुन्छ।

तराई वा गर्मी स्थानहरूबाट यसको प्रकोप सुरु हुनुले यस पटक गर्मीसँगै यो भाइरस सक्रिय भएको देखिन्छ।

यद्यपि सङ्क्रमित व्यक्तिमा भाइरस कन्जङ्टिभाइटिससँगै ब्याक्टेरिअल कन्जङ्टिभाइटिसको पनि असर पर्ने सम्भावना ज्यादा हुन्छ।

यी दुई कन्जङ्टिभाइटिसको तुलना गर्दा भाइरस बढी सङ्क्रामक हुन्छ। यो एउटा आँखाबाट अर्कोमा वा एक मानिसबाट धेरै जनामा तीव्र गतिमा फैलन्छ। उदाहरणका लागि कोरोनाभाइरसलाई लिन सक्छौँ जुन निकै सङ्क्रामक थियो।

एडिनो भाइरसको अहिले देखिएको भेरियन्ट निकै सङ्क्रामक छ। तर यो जति छिटो फैलन्छ त्यति नै छिटो ठीक हुने वा नष्ट हुने प्रकृतिको हुन्छ।

यसले मानिसमा एन्टीबडी विकास गर्दैन।

लक्षणहरू कस्ता देखिन्छन्?

एडिनो भाइरसको सङ्क्रमण भएपछि सुरुमा आँखा बिझाउँछ। आँखा झिम्काउँदा समेत अप्ठेरो हुन्छ र आँसु धेरै बग्छ।

बिस्तारै आँखा रातो हुँदै जान्छ। आँखाको डिल सुन्निन थाल्छ। बिहान उठ्दा चिप्रा पर्छ। एउटा मात्र आँखामा देखिएको समस्या अर्को आँखामा सर्छ।

तर, यस भाइरसको असर आँखामा सीमित नरहन सक्छ। यसले फ्लू हुँदाका लक्षणहरू सहित मानिसको शरीरका अन्य अङ्गहरूमा पनि प्रभाव पार्छ। कतिपयलाई टाउको र घाँटी दुख्छ, ज्वरो आउँछ, कानको अगाडिको भाग सुनिने जस्ता समस्या देखिन्छन्।

असरहरू कस्ता हुन्छन्?

आँखा पाक्दा बिरामीहरूमध्ये केहीको आँखा रातो हुन्छ। निरन्तर आँसु बग्छ र कचेरा जम्छ। कतिपयलाई भने आँखै खोल्न गाह्रो हुन्छ वा उज्यालोमा हेर्न सकस पर्न सक्छ।

भाइरस कन्जङ्टिभाइटिस मात्र भयो भने यसले दीर्घकालीन असर पार्दैन। तर, यदि भाइरसको सङ्क्रमण क्षमता उच्च छ तर सङ्क्रमित मानिसको रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कमजोर छ भने, त्यसले आँखाको सेतो भागको सतहमा हुने झिल्ली मात्र नभएर नानीलाई पनि असर गर्छ। ‘कर्निया’मा पनि असर गर्ने भएकाले त्यसले फुलो पार्न सक्छ। फुलो पर्नु भनेको मानिसको दृष्टि कमजोर हुनु हो।

अस्पताल जानु उचित कि घरेलु उपचार नै पर्याप्त हुन्छ?

एडिनो भाइरसको जीवनचक्र सामान्यतया तीनदेखि चार दिनमा सकिँदै जान्छ। त्यसैले यसलाई घरमै बसेर ठीक पार्न सकिन्छ। यो कुरा बुझ्न आवश्यक छ किनकि अहिले अस्पतालहरूमा घुइँचो छ।

सङ्क्रमित ले व्यक्तिगत (विशेष गरी आँखाको) सरसफाइमा ध्यान दिनुपर्छ। दिनमा दुई तीन पटक सफा पानीले आँखा सफा गर्नु। पोसिलो खाना खानु। चिसोले सेक्नु र आँखा धेरै रातो भएको खण्डमा साधारण खालको एन्टिबायोटिक थोपा लगाउनु घरेलु उपायहरू हुन्।

तर, तीनदेखि चार दिनपछि र अधिकतम पाँच दिनसम्म समस्या कम भएन भने अस्पताल जानु पर्छ। उज्यालोमा हेर्नै गाह्रो भयो भने तत्काल चिकित्सकको परामर्श अनुरूप अन्य जटिलता पहिचान गर्न परीक्षण गराउनु पर्छ। सोही अनुरूप औषधोपचार गराउनु पर्छ। हप्ता दिनसम्म पनि ठीक भएन भने चाहिँ भाइरसले आँखाको नानीलाई छुने जोखिम बढी हुन्छ।

कसरी जोगिने?

सङ्क्रमित को आँखामा हेर्दै मा यो रोग सर्दैन। तर सङ्क्रमित को आँखाबाट निस्कने आँसु वा चिप्रा ले सङ्क्रमण सार्छ।

त्यसैले बिरामीको आँसु, चिप्रा/कचेराबाट जोगिनु सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा हो। त्यसका लागि सङ्क्रमित ले हरेक पटक आँखा छोएपछि साबुन पानीले हात धुनु पर्छ। आफूले प्रयोग गरेको धारा, ढोकाको चुकुल, रुमाललगायत सामग्रीहरू अरूको पहुँचबाट टाढा राख्नुपर्छ।

सङ्क्रमित को वरपर बस्ने मानिसहरू पनि उत्तिकै सजग भएर सतर्कता अपनाउनु पर्छ। विशेषगरी सङ्क्रमित बालबालिका तथा वृद्ध वृद्धाको ख्याल राख्ने मानिसहरूले आफूलाई जोगाउनु चुनौतीपूर्ण हुनसक्छ। सबैले हातले नाक, आँखा र मुख नछुनु अहिलेका लागि प्राथमिक उपायहरू हुन्।

चस्माले छेक्दैन

अस्पताल आउने अधिकांश सेवाग्राही कालो चस्मा लगाएका आउँछन्। यद्यपि कालो चस्माले सङ्क्रमण हुनबाट जोगाउँछ भन्ने होइन।

यसका दुई फरक महत्त्व छन्: पहिलो आँखा धेरै रातो भएकाहरूले थप बाह्य सङ्क्रमण वा सम्पर्कबाट जोगाउनु र दोस्रो नानीमा असर परेकाहरूलाई नाङ्गो आँखाले उज्यालोमा हेर्दा अप्ठेरो हुने भएकाले त्यसबाट जोगिनु।

रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम भएकाहरूलाई यस भाइरसले चाँडो पक्रने भएकाले वृद्धवृद्धा र बालबालिकाले विशेष सुरक्षा अपनाउनु पर्छ।

बीबीसी