२० वर्ष मुनिका बालबालिकालाई पनि टाइप २ मधुमेह, यसका लक्षण के हुन्?  

काठमाडौं । वर्षौं पहिले टाइप २ मधुमेह भएका बच्चाहरूको बारेमा सुन्न दुर्लभ थियो। धेरैजसो बालबालिकामा टाइप १ मधुमेहका लक्षणहरू मात्र देखिएका थिए। तर, अहिले त्यस्तो छैन ।  रोग नियन्त्रण केन्द्रहरू (सिडिसी) का अनुसार २० वर्ष मुनिका २ लाख ८ हजार भन्दा बढी बालबालिकालाई मधुमेह छ। जसमा टाइप १ र टाइप २ दुवै मधुमेह समावेश छन्।

टाइप २ मधुमेहमा प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन बनाउँछ तर शरीरले यसलाई सामान्य रूपमा प्रतिक्रिया गर्दैन। ग्लुकोज कोशीकाहरूमा प्रवेश गर्न र ऊर्जा उत्पादन गर्न असफल हुन्छ। यसलाई इन्सुलिन प्रतिरोध भनिन्छ। यसले रगतमा चिनीको मात्रा बढाउँछ, त्यसैले प्यान्क्रियाजले इन्सुलिन उत्पादन गर्न कडा मेहनत गर्नुपर्छ। अन्ततः, यो तनावले प्यान्क्रियाजलाई रगतमा चिनीको स्तर सामान्य राख्न पर्याप्त इन्सुलिन उत्पादन गर्न असमर्थ बनाउन सक्छ। 

शरीरमा रगतमा चिनीको मात्रा बढेपछि भविष्यमा बालबालिकालाई मुटुरोग, आँखामा क्षति ( अन्धोपन) र मिर्गौला फेल हुने सम्भावना हुन्छ । केटीहरू, अधिक तौल भएका बच्चाहरू र मधुमेहको पारिवारिक इतिहास भएका बच्चाहरूलाई टाइप २ मधुमेह हुने सम्भावना बढी हुन्छ। बच्चाहरूमा टाइप २ मधुमेहका लक्षणहरू समावेश हुन सक्छन् ।

धेरै पटक शौचालय जाने, विशेष गरी रातमा

अत्यधिक तिर्खा 

धेरै थकित महसुस 

बिना कारण तौल घट्ने

जननांग वरिपरि चिलाउने 

ढिलो घाउ निको

धमिलो दृष्टि आदि

बच्चाहरूमा टाइप १ मधुमेहका लक्षणहरू केही हप्ताहरूमा द्रुत रूपमा विकसित हुन्छन्। जबकि, टाइप २ मधुमेहका लक्षणहरू बिस्तारै विकसित हुन्छन्। यो एक निदान प्राप्त गर्न महिना वा वर्ष लाग्न सक्छ।

बच्चाहरूमा टाइप २ मधुमेह को कारणहरु के हो?

बढी तौलका कारण बालबालिकामा टाइप २ मधुमेह हुने सम्भावना बढी हुन्छ । वास्तवमा, अधिक तौल भएका बच्चाहरूमा इन्सुलिन प्रतिरोधको सम्भावना बढ्छ। यसबाहेक, आनुवंशिक बालबालिकामा टाइप २ मधुमेहका लक्षणहरू पनि जन्माउन सक्छ। उदाहरणका लागि, यदि एक वा दुवै आमाबाबुलाई टाइप २ मधुमेह छ भने बच्चाहरूलाई मधुमेहको जोखिम बढ्छ।

बच्चाहरूलाई मधुमेह भए कुन फलफूल खुवाउने ?

नसपाती, स्याउ र स्ट्रबेरी जस्ता फलफूलहरू प्रोटिन र भिटामिनको राम्रो र प्राकृतिक स्रोत हुन्। अमेरिकी मधुमेह संघ (एडीए)का अनुसार स्याउमा चिनी, फाइबर र कार्बोहाइड्रेट हुन्छ। बिहानको खाजामा दैनिक एउटा स्याउ खानु विशेषगरी टाइप–१ मधुमेह र टाइप–२ मधुमेहको जोखिम कम गर्नका लागि फाइदाजनक हुन्छ । खरबुजालाई मधुमेहमा फलफूलको रुपमा पनि समावेश गर्न सकिन्छ । यसमा धेरै प्रकारका मिनरल्स र भिटामिन पाइन्छ ।

केरामा ९३ प्रतिशत क्यालोरी कार्बोहाइड्रेटबाट आउँछ। एक अध्ययनका अनुसार केराले टाइप–२ मधुमेहका लक्षणलाई नियन्त्रण गर्न सक्छ । यद्यपि, यसलाई सीमित मात्रामा मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ। मधुमेहमा केही फलफूल र त्यसको जुस पनि सीमित मात्रामा खानुपर्छ । बच्चाले जे पनि खान्छ, उसले एक सीमा भित्र खानुपर्छ ताकि उसको रगतमा चिनीको मात्रा कायम राख्न सकियोस् । मधुमेहमा खानाको अंश धेरै महत्त्वपूर्ण हुन्छ।

सुक्खा फललाई फलफूलको रूपमा मधुमेहमा प्रयोग नगर्ने । सामान्यतया यो स्वास्थ्यको लागी लाभदायक छ। तर, मधुमेह भएकाले ड्राई फ्रुट खानु जोखिमपूर्ण हुन्छ । वास्तवमा ड्राई फ्रुटमा चिनीको मात्रा धेरै हुन्छ ।

बालबालिकामा मधुमेहका लक्षणहरूलाई बेवास्ता नगर्ने

बालबालिकामा मधुमेह पत्ता लागेपछिको अवस्था निकै चुनौतीपूर्ण हुन सक्छ। साथीहरू, परिवार र डाक्टरहरूको भावनात्मक समर्थन यस समयमा धेरै सहयोगी हुन सक्छ र बच्चाहरू वा किशोरहरूलाई मधुमेहसँग सामना गर्ने तरिकामा सुधार गर्न सक्छ।

मधुमेह भएका बालबालिका र किशोरकिशोरीहरू

हरेक दिन मधुमेह संग बाँच्नु र व्यवस्थापन गर्नु बच्चाको लागि संघर्ष हुन सक्छ। बच्चाहरु सामान्यतया यो सोच्न थाल्छन् ।

उनीहरु परिवारको बोझ हुन् ।

आमाबाबुको अनौठो व्यवहारले उनीहरूलाई बिरामी भएको महसुस गराउँछ।

आमाबाबुबाट लगातार प्रश्नहरूको सामना गर्न बच्चाहरूलाई मानसिक रूपमा गाह्रो हुन्छ। कस्तो महसुस भइरहेको छ, औषधि खाएको छ कि छैन, क्यान्टिनमा केही खाएको छैन आदि जस्ता प्रश्नहरूले बच्चालाई रिस उठाउन सक्छ।

आमाबाबु वा परिवारका सदस्यहरूबाट धेरै ध्यान दिनुले पनि अन्य भाइबहिनीहरूमा ईर्ष्या को भावना जन्माउन सक्छ।

मधुमेह भएको पत्ता लागेपछि बालबालिकामा दुःखी वा रिस उठ्नु स्वभाविक हो । आखिर, मधुमेह एक आजीवन अवस्था हो। मधुमेह नियन्त्रणका लागि जीवनभर आवश्यक कार्यहरू गरिरहनुपर्छ।

यदि बच्चाहरू डिप्रेसन वा तनावको कारण मधुमेह व्यवस्थापनसँग संघर्ष गर्छन् भने मद्दत लिनुपर्छ।

मधुमेह भएका बच्चाहरुको लागि आहार 

स्वस्थ भोजन योजना मधुमेह व्यवस्थापनको एक महत्त्वपूर्ण भाग हो।

स्वस्थ खाना अन्य मानिसहरूका लागि जस्तै मधुमेह पीडित बच्चाहरूको लागि महत्त्वपूर्ण छ।

बच्चालाई विशेष खाना खान आवश्यक छैन।

नियमित शारीरिक व्यायाम सबै उमेरका व्यक्तिहरूको लागि महत्त्वपूर्ण छ।

बालबालिकामा मधुमेहका लक्षणहरू हटाउन राम्रो पोषण दिने

टाइप १ मधुमेहका लक्षण भएका बालबालिकाहरूलाई स्वस्थ तौल बढाउन मद्दत गर्न अन्य बच्चाहरू जस्तै पोषक तत्व युक्त खानेकुराहरू चाहिन्छ। एक दिनमा बच्चाले आफ्नो क्यालोरीको लगभग १० देखि २० प्रतिशत  प्रोटिनबाट, लगभग २५ देखि ३० प्रतिशत स्वस्थ बोसोबाट, र लगभग ५० देखि ६० प्रतिशत क्यालोरी कार्बोहाइड्रेटबाट प्राप्त गर्नुपर्छ।

कार्बोहाइड्रेट

रोटी र आलु मात्र नभई अधिकांश खानामा कार्बोहाइड्रेट पाइन्छ। कार्बोहाइड्रेटले शरीरमा ऊर्जा सिर्जना गर्दछ जुन शरीर र मष्तिष्कले राम्रोसँग काम गर्न प्रयोग गर्दछ। बच्चाको आहारमा तरकारी र अन्न समावेश गर्नुपर्छ । आफ्नो बच्चालाई सेतो रोटी, पास्ता, प्रशोधित खाना र क्यान्डीबाट टाढा राख्ने प्रयास गर्नुपर्छ । यसले रगतमा चिनीको मात्रा बढाउन सक्छ। बच्चाको कार्बोहाइड्रेट सेवन उसको तौल, उमेर, व्यायामको स्तर र उसले लिने औषधिहरूमा निर्भर गर्दछ।

यी खानेकुराबाट बच्ने

कुनै विशेष खानाहरू छैनन् जुन खानबाट निषेध गरिएको छ। मधुमेह भएका व्यक्तिहरूलाई हृदय रोगको विकासको उच्च जोखिम हुन्छ। यस कारण, बच्चालाई बोसोयुक्त खानाबाट टाढा राख्नु राम्रो हो। कोलेस्टेरोल, स्याचुरेटेड फ्याट र ट्रान्स फ्याट भएको खानेकुरा बच्चाबाट टाढा राख्नु राम्रो हुन्छ। क्यान्डी, कुकीज, फ्रस्टिङ वा सोडा जस्ता चिनी युक्त खानाहरू सीमित गर्ने। यसको सेवनले रगतमा चिनीको मात्रा छिट्टै बढ्छ । प्यारेन्टरल कार्ब गणनाको आधारमा इन्सुलिन समायोजन गर्नुपर्छ ।

बच्चाले खाना योजना भन्दा कम वा फरक समयमा खान्छ भने, उसलाई हाइपोग्लाइसेमिया हुन सक्छ। यदि यो हुन्छ भने केही समायोजन गर्न आवश्यक हुन सक्छ। भोजन योजना, इन्सुलिनको खुराक, वा अन्य औषधिको नियमहरूको बारेमा डाक्टरको सल्लाह लिनुपर्छ ।

हाइपोग्लाइसेमिया, वा कम सुगरले गम्भीर समस्याहरू निम्त्याउन सक्छ जसलाई तत्काल उपचार चाहिन्छ। खाना वा बिहानको खाजा छाड्नु वा पर्याप्त मात्रामा कार्बोहाइड्रेटको सेवन नगर्दा बच्चाको ग्लुकोजको स्तर घट्न सक्छ। यदि बच्चाले गलत समयमा इन्सुलिन लिन्छ वा धेरै व्यायाम गर्छ (अतिरिक्त खाजा वा इन्सुलिन समायोजन नगरी) भने पनि यो हुन सक्छ। यदि बच्चाको रगतमा चिनीको मात्रा कम छ भने, उसलाई केहि मीठो खान दिनुपर्छ । सोडा, सुन्तलाको जुस वा केक फ्रस्टिङले पनि ग्लुकोजको स्तर चाँडै बढ्न सक्छ।

पछिल्ला केही वर्षयता बालबालिकामा मधुमेहको समस्या तीव्र रूपमा बढिरहेको छ । टाइप १ मधुमेहका केसहरू प्राय १८ वर्ष मुनिका बालबालिकाहरूमा देखिन्छन्। यसले बच्चाको स्वास्थ्यमा नकारात्मक असर गर्छ। एकै समयमा, बालबालिकामा मधुमेहका लक्षणहरूले उनीहरूको सामाजिक जीवनमा पनि नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ। बालबालिकामा मधुमेहका लक्षणहरू जतिसक्दो चाँडो पहिचान गर्नाले मधुमेहको उपचारमा मद्दत पुग्न सक्छ। यसबाट बालबालिकालाई भविष्यमा धेरै किसिमका रोगबाट बचाउन सकिन्छ ।