ब्याक्टेरियाले जित्दैछ एन्टिबायोटिकलाई
काठमाडौं । प्रायः घाँटी दुखाइ (लगभग ८० प्रतिशत) भाइरसको कारणले हुन्छ। एन्टिबायोटिकहरू उपचार गर्न अनावश्यक रूपमा प्रयोग गरिन्छ।
एन्टिबायोटिकहरू भाइरस विरुद्ध प्रभावकारी मात्र छैनन्, तर तिनीहरूको अनुपयुक्त प्रयोगले एन्टिमाइक्रोबियल रेसिसडेन्ट (एएमआर) को विकास पनि हुन सक्छ। एएमआर विश्व स्वास्थ्य संगठन द्वारा घोषित सबैभन्दा ठूलो विश्वव्यापी स्वास्थ्य खतराहरू मध्ये एक हो। २०५० सम्म, एएमआरले वार्षिक रूपमा १० मिलियनको मृत्यु हुन सक्छ। मुख्यतया विकासशील देशहरूमा।
एन्टिबायोटिकको प्रभावकारितामा सन् २०१९ मा भएको अध्ययन अनुसार विश्वभर १२ लाखभन्दा बढी मानिसले औषधिले असर नगरेको ब्याक्टेरिया को संक्रमणका कारण ज्यान गुमाएका छन् । यो संख्या मलेरिया वा एड्सबाट हरेक वर्ष मर्ने मानिसको संख्या भन्दा बढी हो।
मेडिकल जर्नल द ल्यान्सेट जर्नलमा प्रकाशित यस अध्ययनको प्रतिवेदनले एएमआरको जोखिममा सबै मुलुक भएपनि गरिब देशहरु यसबाट सबैभन्दा बढी प्रभावित हुने देखाएको छ ।
चिकित्सा शब्दावलीमा, औषधिको प्रभावहीन अवस्थालाई एन्टीमाइक्रोबियल प्रतिरोध (एएमआर) भनिन्छ।
एन्टिबायोटिकको अत्याधिक प्रयोग र दुरुपयोग एन्टिबायोटिक प्रतिरोधको मुख्य कारणहरू हुन्। भाइरसहरूलाई जीवित जीवहरू मानिँदैन, त्यसैले तिनीहरू एन्टिबायोटिकद्धारा उपचार गर्न सकिँदैन।
एन्टिबायोटिकको मापन र लक्षित प्रयोगको माध्यमबाट ब्याक्टेरिया सँग लड्नुको सट्टा, तिनीहरू धेरै वर्षदेखि निर्धारित गरिएको छ। गलत र अव्यवस्थित प्रयोगले यसको खतरा बढाइरहेको छ । फार्मासिस्टहरू र अन्य स्वास्थ्यकर्मीले एन्टिबायोटिकको सुरक्षामा अन्य उपचार विकल्पलाई प्रोत्साहित गरेर महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।
बिरामीहरूलाई एन्टिबायोटिक आवश्यक छ भन्ने सोच्ने भन्दा उच्च अनुपातमा एन्टिबायोटिक (अपर युरिटरी ट्याक इन्फेक्सन युआरटिआइ) को लागि सिफारिस गरिन्छ। त्यसैले बिरामी ‘यो केवल भाइरस हो’ भन्ने कुरा सधैं आश्वस्त हुँदैन। मानिसलाई भाइरसहरू गम्भीर हुन सक्छन् भन्ने थाहा छ । उदाहरणका लागि एचआइभी गराउने भाइरस।
स्वास्थ्यकर्मीले बिरामीलाई बुझ्न, मद्दत गर्न आवश्यक छ। युआरटिआईका लक्षणहरू सामान्यतया दीर्घकालीन हुन्छन्, उदाहरणका लागि खोकी तीन वा चार हप्तासम्म रहन सक्छ। यहाँ फार्मासिष्टले ठूलो फरक पार्न सक्छन्।
अष्ट्रेलियाको फार्मास्युटिकल सोसाइटी र कमनवेल्थ फार्मासिस्ट एसोसिएसनका पूर्व अध्यक्ष जोन बेलले एक अध्ययनको बारेमा छलफल गरेका छन्। जसमा ४४ प्रतिशत डाक्टरहरूले बिरामीबाट छुटकारा पाउनको लागि एन्टिबायोटिक सिफारिस गरेका थिए।
बेलले एउटा सर्वेक्षणलाई पनि उद्धृत गरेका छन्। जसमा ७० प्रतिशत प्रतिक्रिया दिने डाक्टरले बिरामीको संक्रमण ब्याक्टेरिया हो कि भनेर अनिश्चित भए तापनि एन्टिबायोटिकहरू सिफारिस गरेका छन्। उनले यस्ता अभ्यासले समुदायमा एन्टिबायोटिक सधैं आवश्यक छ भन्ने एक मिथक लाई कायम राख्ने बताएका छन्।
जिवाणुविज्ञ सन्तोष दुलालले एएमआर नेपालमा बढ्दो क्रममा रहेको बताए । नेपालमा यस विषयमा थोरै अध्ययनहरू मात्र भएको छ । नेपालका अस्पतालहरुमा गरेको अध्ययनमा एण्टिबायोटिक रेजिस्टेन्टका बिरामीहरु देखिएको उनले जानकारी दिए।
उनका अनुसार एएमआर हुनु भनेको सुक्ष्म जिवाणुलाइ मार्न सक्ने क्षमतामा ह्रास आउनु हो। त्यो अवस्थामा उपचार असफल हुन्छ । जुन प्रकारका संक्रामक रोगहरु हुन्छन्। त्यसमा एण्टिबायोटिकको प्रयोगले निको हुँदैन । बिरामी लामो समयसम्म उपचारका लागी अस्पतालमा बस्नुपर्ने हुन्छ ।
‘यस्तो अवस्थामा उपचारमा धेरै खर्च लाग्छ । एउटा एण्टिबायोटिकले काम गर्दैन । ‘मल्टि ड्रग थेरापी’ (एक भन्दा बढि) एण्टिबायोटिक दिनुपर्ने अवस्था आउँछ,’ उनले भने, ‘सुरुमा पहिलो चरणले काम गर्दैन, त्यसपछि दोस्रो चरणले पनि काम गर्दैन । अन्त्यमा कुनै पनि एण्टिबायोटिकले काम नगर्ने अवस्था आउँछ ।’
उनका अनुसार यो एकदमै संवेदनशिल औषधि हुन्। यसको प्रयोग डाक्टरको सिफारिस बिना गर्नु हुँदैन । यदि एण्टिबायोटिक नै खानुपर्ने अवस्था आएमा पुरा डोज खानुपर्छ । औषधि खाएको केहि दिनमा बिरामीलाई सहज भएको अनुभव गरेपनि पुर्ण मात्रामा औषधि खानुपर्छ ।
एएमआर को जोखिम मानव स्वास्थ्य लाई मात्र नभई पशु पन्क्षि, कृषि खाद्य र वातावरणलाई पनि प्रभाव पारिरहेको छ । यसलाई ‘सुक्ष्म महामारी’को रुपमा लिइएको उनले बताए ।
एएमआर रोक्न अहिले नै ठोस कदम चाल्न आवश्यक रहेको उनको भनाई छ । २०३० सम्म थप २ करोड ४० लाख मानिसहरु चरम गरिबिमा धकेलिन विश्व बैंकले पनि भनेको छ । विश्व बैंकले २०५० सम्ममा एक ट्रितियन भन्दा बढि एएमआरका कारणले आर्थिक नोक्सानी बेर्होनुपर्ने देखाएको छ ।
उनका अनुसार नेपालमा एएमआरको चुनौति एकदमै गम्भिर छ । यसका कारण बार्षिक हजारौं मानिसहरुले मृत्युवरण गरिरहेका छन्। यसको आधिकारिक तथ्यांक नभएपनि अस्पतालको तथ्यांकले त्यो देखाइसकेको छ ।
