नवजात शिशुको दुधको बोतलमा पानीको संक्रमणको खतरा कति ?
आमाको दुध बच्चाको लागि अमृत जस्तै हुन्छ भन्ने कुरा हामीले लामो समयदेखि सुन्दै आएका छौँ । जन्मदेखि छ महिनासम्मका बालबालिकाका लागि यसलाई तरल सुन भनिन्छ ।
यो सफा र सुरक्षित छ। यसले एन्टिबडीहरू समावेश गर्दछ जसले तिनीहरूलाई संक्रमणबाट मात्र नभई बाल्यकालका धेरै सामान्य रोगहरूबाट पनि बचाउँछ।
बच्चा जन्मे लगत्तै केही दिनसम्म बच्चालाई आमाको दूधबाट विशेष प्रकारको प्रोटिनयुक्त तत्व कोलोस्ट्रम प्राप्त हुन्छ । जुन उनीहरुका लागि निकै पौष्टिक हुन्छ ।
तर पनि कतिपय आमाले अन्य कारणले स्तनपान गराउन पाउँदैनन् ।
बच्चा जन्माएपछि आमा कमजोरीबाट सजिलै निको हुन सक्दिनन् । उसले पर्याप्त निन्द्रा पाउँदैन जसले तनाव बढाउँछ। यसको प्रभावले दूधको स्राव पनि कम हुन्छ ।
एक अध्ययन अनुसार हरेक सात मध्ये एक आमाले तनाव र कमजोरीका कारण कम दूध उत्पादन गर्छिन् ।
यस्तो अवस्थामा आमाको दूध वा फर्मुला मिल्क बोतलमा राखेर बच्चालाई दिन्छन्।
कारण जे सुकै होस्, विश्वभर स्तनपान गराउने शिशुलाई फार्मुला मिल्क दिने चलन बढ्दै गएको छ । तर के नवजात शिशुको दूधको लागि प्रयोग गरिने पानी पर्याप्त तताइएको छ?
अनुसन्धानमा के भेटियो ?
भर्खरै गरिएको एक अनुसन्धानले फर्मुला दूध बनाउने ८५ प्रतिशत मेसिनले हानिकारक ब्याक्टेरियालाई मार्न सक्षम नहुने चेतावनी दिएको छ ।
विशेषगरी बालबालिकाका लागि बनाइएको मेसिन फेल भएको थाहा पाएर यस अनुसन्धानमा सहभागी एक आमा छक्क परिन् ।
अनुसन्धानले फार्मुला दूध खुवाउने बालबालिकालाई दुधमा रहेको ब्याक्टेरियाका कारण संक्रमणको ठूलो जोखिम हुने पनि देखाएको छ ।
स्वान्सी युनिभर्सिटीले गरेको अनुसन्धानमा ६९ अभिभावकले पानी तताउन किल्टि प्रयोग गरेका थिए जसमध्ये २२ प्रतिशत पानी पर्याप्त तातो भएका थिएनन् ।
यसमा संलग्न एक अभिभावक जोनी कुपर भन्छन्, ‘मैले पहिलो पटक मेरो मेसिनबाट पानी परीक्षण गर्दा, यो केवल ५२ डिग्री सेल्सियस मात्र थियो। यो देखेर म छक्क परें किनभने मैले मेसिनलाई मानक दिशानिर्देशहरू अनुसार प्रयोग गरिएको थियो भन्ने अनुमान गरेको थिएँ।’
बालबालिकालाई संक्रमण हुन नदिन बेलायतको नेशनल हेल्थ सर्भिसका अनुसार तत्काल फर्मुला बनाउँदा पानीमा ब्याक्टेरिया नहोस् भनेर कम्तिमा ७० डिग्रीमा तताएर त्यसलाई चिसो पारेर बालबालिकाका लागि प्रयोग गर्नुपर्छ।
जोनी कुपर भन्छन्, ‘म आमाबुवालाई मेसिनमा तातो पानीको तापक्रम जाँच गरेपछि मात्र किन्न सल्लाह दिन्छु।’
परम्परागत विधि के हो ?
अहिले फार्मुला मिल्कको प्रचलन बढ्दै गएको छ । यसका धेरै उत्पादनहरू अमेजन र फ्लिपकार्ट जस्ता ई कमर्स वेबसाइटहरूमा हेर्न र किन्नको लागि उपलब्ध छन्।
सबैले स्तनपानलाई प्राथमिकता दिन विज्ञहरु सल्लाह दिन्छन्। यसका बाबजुद पनि फर्मुला मिल्कको प्रचलन बढ्दै गएको छ । त्यसका धेरै कारण हुन सक्छन्, जस्तै आमाको शरीरले सुरुमा दूध कम उत्पादन गरेपछि बच्चालाई खुवाउनको लागि फर्मुला मिल्क नै अपनाउछन् ।
फार्मुला मिल्कको लागि होस् वा दूधको बोतल सफा गर्ने, दुवै अवस्थामा पानीलाई अधिकतम तापक्रममा तताएर चिसो भएपछि प्रयोग गर्नुपर्छ । नवजात शिशुसँग सम्बन्धित कुनै पनि चीज छुनु अघि आफ्नो हात राम्ररी धुनुपर्छ, अन्यथा यसले बच्चामा संक्रमणको जोखिम बढाउँछ।
फार्मुला दूधको लागि पानीको तापक्रम कति हुनुपर्छ ?
स्वान्सी युनिभर्सिटीमा अनुसन्धानको नेतृत्व गर्ने डा. एमी ग्रान्ट भन्छिन्, ‘फर्मुला मिल्कको लागि पानीको तापक्रम कम्तीमा ७० डिग्री सेन्टिग्रेड हुनुपर्छ।’
धेरै आमाबाबुले बारम्बार तापक्रम जाँच गर्न सम्भव छैन, त्यसैले पानी प्रयोग गर्नु अघि अधिकतम तापक्रममा ग्यासमा तताउन सकिने बिज्ञहरुको सुझाव छ ।
तरुलता ११ महिनाकी बच्चाकी आमा हुन् । उनको १० वर्षकी छोरी पनि छिन् र चौथो कक्षामा पढ्छिन् ।
उनी भन्छिन्, ‘मैले आफ्ना दुवै बच्चालाई स्तनपान गराएकी छु। विश्वास गर्नुहुन्छ भने यसले आमा र बच्चाबीच अतुलनीय बन्धन बनाउँछ। ११ महिनाअघि मेरो बच्चा जन्मिएदेखि आजसम्म मसँग स्तनपान गराउने शक्ति छ, त्यसैले म बच्चालाई दूध खुवाउँछु। मैले किन ग्रहण गर्नुपर्छरु म अझै पनि मेरो बच्चालाई स्तनपान गराइरहेको छु र ऊ स्वस्थ र राम्रोसँग बढिरहेको छ।’
बच्चाहरुका लागि स्तनपान कत्तिको लाभदायक छ ?
पुडुचेरी निवासी प्रतिभा अरुण भन्छिन्, ‘जब मेरी छोरी एक वर्षभन्दा बढी थिइन्, कहिलेकाहीँ म उसलाई बोतलमा दूध खुवाउँथें। त्यसपछि म त्यो बोतलसँग सम्बन्धित सबै कुरालाई कीटाणुरहित राख्न विशेष ख्याल गर्थें। यसको लागि म उमालेको पानी प्रयोग गर्थे।’
तरुलता भन्छिन्, ‘स्तनपान गर्नु आमा र बच्चालाई पनि फाइदाजनक हुन्छ। मैले पनि तीन वर्षको उमेरसम्म आमाको दूध पिएँ।’
डब्ल्यूएचओ भन्छ, यदि आमाको दूध उपलब्ध छैन भने फर्मुला दूध एक विकल्प हो तर बच्चाको उमेर अनुसार धेरै सावधानीपूर्वक छनोट गर्नुपर्छ। यदि स्तनपानमा समस्या भए अन्य कुनै विकल्प छनौट गर्नु अघि निश्चित रूपमा डाक्टरसँग परामर्श लिनुपर्छ ।
