नेपालमा बढिरहेको डेंगु र जलवायु परिवर्तन
काठमाडौं । अघिल्लो वर्ष प्रकोपको रुपमा देखा परेको डेंगु यो वर्ष पनि बढिरहेको छ । अहिलेसम्म सात हजार ७३३ जनामा संक्रमित पुष्टि भएका छन्। भने, ७ जनाको मृत्यु भएको छ।
स्वास्थ्य सेवा विभाग इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाका अनुसार हालसम्म सात हजार ७३३ जना संक्रमित र तिमध्ये ७ जनाको मृत्यु भउको जनाएको छ।
सुनसरीमा सबैभन्दा धेरै संक्रमित रहेका छन्। अहिलेसम्म ७१ जिल्लामा डेंगु संक्रमण फैलिइसकेको महाशाखाले जनाएको छ।
‘गत वर्ष करिब ५४ हजार ७८४ जना संक्रमित मध्ये ८८ जनाको मृत्यु भएको महाशाखाको तथ्यांक छ। तर, यो तथ्यांक परिक्षणका लागी आएका व्यक्तिको मात्र हो। समुदायमा यो भन्दा धेरै केस रहेको अनुमान गरिएको थियो।
सन् २०१९ र सन् २०२२ मा महामारीको रुप लिएको डेंगुको इतिहास एकदमै छोटो छ। डेंगु नेपालमा पहिलो पटक सन् २००४ मा देखा परेको थियो। त्यसबेलादेखि हरेक वर्ष चारवटै सेरोटाइपको डेंगुका केशहरू देखिएका छन्।
१४ वर्ष पछि २०१८ मा डेंगुका कारण एक जनाको मृत्यु भयो। भने, ३ हजार ४२५ जनामा संक्रमण देखिएको थियो।
२०१९ मा नेपालले अप्रत्याशित प्रारम्भिक वर्षा देखियो। वर्षा मार्चको अन्त्यमा सुरु भएको थियो।
सामान्यतया मनसुनको सिजन जुनमा सुरु हुन्छ र करिब ३ महिनासम्म रहन्छ। तर, २०१९ मा मनसुन जुनको तेस्रो हप्तामा नेपालमा प्रवेश गरेको थियो। त्यसको एक महिनापछि देशमा एक दशककै सबैभन्दा धेरै वर्षा भयो।
जुलाई ११, २०१९ देखि सुरु भएको अविरल वर्षाका कारण एक सातादेखि देशका धेरै क्षेत्रमा विशेषगरी दक्षिणपूर्वी जिल्लाहरूमा बाढी र पहिरो गयो।
बागमती र कमला नदी बेसिनमा अत्यधिक वर्षा भएको थियो र काठमाडौं र पूर्वी नेपाल भीषण बाढीको चपेटामा परेको थियो।
देशको पूर्वको सुनसरी जिल्लामा गत जेठ १३ गते पहिलो पटक डेङ्गुको सङ्क्रमण देखिएको थियो भने जुलाई २७, २०१९ मा काठमाडौंको दक्षिण पश्चिम मकवानपुरमा पनि देखापरेको थियो।
त्यसपछि अर्को २ महिनामा यो प्रकोप जङ्गलको आगोझैँ फैलिएर ७७ जिल्लामध्ये ६८ जिल्लामा पुगेको थियो। लामखुट्टे प्रजनन स्थलहरू नष्ट गर्ने प्रयास सुरु भयो। तर नेपालको नयाँ व्यवस्थामा (संघीय प्रणाली) अधिकार र जिम्मेवारी अस्पष्ट थियो।
इपिडिमियोलोजी रोग नियन्त्रण महाशाखाका अनुसार सेप्टेम्बर, २०१९ को अन्तसम्म डेंगुका कारण छ जनाको मृत्यु र १० हजार भन्दा बढी संक्रमित भएका थिए। यो तथ्याङ्कले महामारीको आकारलाई धेरै कम आँकलन गरेको मेडिकल जर्नल ल्यासेन्टमा प्रकाशित एक अध्ययनमा उल्लेख छ ।
ल्यासेन्टका अुनसार काठमाडौं उपत्यकामा, र्यापिड डायग्नोस्टिक टेस्ट कम्बो किट प्रयोग गरिएको थियो। यसको प्रयोग गरेर हजारौं केसहरू पत्ता लगाइएको थियो। र्यापिड डाइग्नोस्टिक टेस्ट कम्बो कीटबाट १ लाखभन्दा कम प्लेट काउन्ट भएका र ४ हजारभन्दा कम सेतो रक्त केशिकाको संख्या भएका डेंगु भएको शंका लागेका बिरामीलाई मात्रै परीक्षण गरिएको थियो।
त्यस परीक्षणले १३ हजार भन्दा बढीमा डेंगु भएको आशंका गरिएको थियो। पाँच हजार केसहरू मात्र परीक्षण गर्दा तिमध्ये १० दिनको अवधिमा ४० प्रतिशत डेंगु संक्रमणको लागि सकारात्मक थिए। अस्पतालका १४ कर्मचारीमा पोजेटिभ देखिएको छ ।
२०१८ मा ल्यान्सेट क्लाइमेट काउन्टडाउन रिपोर्टमा, डेंगु ज्वरो भाइरसको प्रसारणको लागि ३ विश्वव्यापी भेक्टोरियल क्षमता रेकर्डमा सबैभन्दा उच्च रूपमा रिपोर्ट गरिएको थियो। उक्त अध्ययनमा एडिस एजिप्टाइको लागि ९ दशमलव १ प्रतिशत र एडिस अल्बोपिक्टस को लागि ११ दशमलव १ प्रतिशत, १९५० को आधारभूत भन्दा बढी रिर्पोट गरिएको थियो।
नेपालमा, ग्लोबल सर्कुलेशन मोडेल आउटपुटले समग्र तापक्रम २०३० सम्ममा ० दशमलव ५ डिग्री सेल्सियस र २ डिग्री सेल्सियस र २०९० सम्ममा ३ डिग्री सेल्सियस र ६ डिग्री सेल्सियस को बीचमा बढ्ने प्रक्षेपण गरेको छ।
एक अनुमानले औसत वार्षिक पछिल्लो ४० वर्षमा नेपालको अधिकतम तापक्रम ० दशमलव ०५६ डिग्री सेल्सियस ले बढेको छ। उच्च उचाइमा बढी गर्मी बढेको छ।
दक्षिण एसियाका धेरै भागहरूमा जस्तै नेपालमा पनि डेंगु ज्वरो अब वार्षिक महामारीको रूपमा फैलिएको छ। बदलिँदो मौसमसँगै डेंगुले नेपाल र अन्य मुलुकको लागि खतरा बढेको प्रस्तुत गरेको छ। अमेरिकी सरकारले डेंगु महामारीको बेला नेपाल नआउन सर्वसाधारणलाई चेतावनी दिएको छ ।
जलवायु परिवर्तनले एडिस लामखुट्टेका दुई प्रजाति (एडिस एजिप्टाइ र एडिस अल्बोपिक्टस) बाट फैलिने डेंगु संक्रमणको घटनालाई असर गरिरहेको छ। डेंगु र चिकुनगुनिया, जिका भाइरस, र पहेंलो ज्वरो लगायतका अन्य अर्बोभाइरसहरू, तिनीहरूको वृद्धि, बाँच्नको लागि र खाना खाने व्यवहारको लागि तापक्रम र वर्षामा निर्भर हुन्छन्।
डेंगु सर्ने ताप मानमा अत्यधिक संवेदनशील हुन्छ। जसले उत्पादन समय, बितेको अवधि भेक्टर देखि मानव प्रसारणको एक चक्रबाट नयाँ चक्रको शुरुवात सम्मलाई असर गर्छ। । महामारीको सम्भाव्यता रोग प्रसारण प्रक्रियाहरूको कम्पार्टमेन्टल मोडेलहरू प्रयोग गरेर भेक्टोरियल क्षमताद्वारा वर्णन गरिएको छ।
मौसमका लागि सम्भावित अलार्म सूचकहरु (जस्तै, तापक्रम, वर्षा, र आर्द्रता) र भेक्टरको उपस्थिति वा घनत्व प्रकोपको भविष्यवाणी गर्न र तिनीहरूको प्रभावहरूलाई कम गर्न उपयोगी हुन सक्छ। अर्को वर्ष देशले नेपाल भ्रमण वर्ष २०२० मनाउने भएको छ, त्यसैले मानव प्रेरित जलवायु परिवर्तनले बढेको संक्रामक रोगहरूको लागतले नेपालको अर्थतन्त्रमा बढ्दो खतरा प्रस्तुत गरेको छ।
