डिप्रेसनको लागी प्राकृतिक राहत

अँध्यारो, ऊर्जाको कमी, आनन्दको कमी धेरै मानिले आफ्नो जीवनकालमा कुनै न कुनै बिन्दुमा यस्तो महसुस गर्न सक्छन् । 
 
जोन्स हप्किन्सका विज्ञ माधव गोयल भन्छन्, ‘ध्यानलाई दशकौंदेखि अध्ययन गरिएको छ।’ अनुसन्धान टोलीले ३ हजार ५१५ स्वयंसेवक बिरामीहरू समावेश गरी ४७ ध्यान अध्ययनहरूको समीक्षा गरेका छन् । जसमध्ये अधिकांश क्लिनिकल डिप्रेसन वा क्लिनिकल चिन्ताबाट पीडित थिएनन्।

‘उनीहरुको निष्कर्ष ध्यानले केही डिप्रेसनका लक्षणहरूबाट राहत प्रदान गरेको जस्तो देखिन्थ्यो’ गोयल भन्छन्। आठ हप्ताको ध्यान कोर्स लिने स्वयंसेवकहरूले डिप्रेसन लक्षणहरूमा १० प्रतिशत देखि २० प्रतिशत सुधार र चिन्ता लक्षणहरूमा ५ प्रतिशत देखि १० प्रतिशत सुधारको अनुभव गरे। ध्यानले पनि पीडा कम गर्ने देखाएको छ।

गोयलका अनुसार १३६ ट्रायलहरूको २०२१ समीक्षाले ११ हजार भन्दा बढी व्यक्तिहरूमा डिप्रेसनको लागि माइन्डफुलनेस आधारित कार्यक्रमहरूको प्रभावलाई हेरेको थियो जसको चिकित्सा निदान छैन। ‘त्यो समीक्षाको नतिजा हामीले फेला पारेको जस्तै थियो,’ उनी भन्छन्, ‘सक्रिय नियन्त्रणको तुलनामा माइन्डफुलनेस आधारित कार्यक्रमहरूले डिप्रेसनलाई लगभग उही डिग्रीमा कम गर्यो।’

कसरी ध्यानले डिप्रेसनको लागी काम गर्दछ

गोयलको अध्ययनमा ध्यानको सबैभन्दा उपयोगी प्रकार माइन्डफुलनेस मेडिटेसन थियो । एक आत्म जागरुकता अभ्यास जसमा वर्तमान क्षणमा ध्यान केन्द्रित गर्ने र बिस्तारै निर्णय बिना, जब पनि ध्यान भटकन्छ। सिद्धान्त ध्यानले केही समयको लागि, सधैं मन्थन गर्ने चिन्ता र डरहरूलाई रोकेर डिप्रेसनलाई कम गर्न सक्छ जसले यसलाई इन्धन गर्न सक्छ।

‘यदि म सम्बन्धविच्छेद वा जागिर गुमाउने जस्ता जीवन परिवर्तनको बारेमा निराश छु र यसको बारेमा सोचिरहन्छु भने, म अझ निराश हुन सक्छु। र मन्थन गर्ने विचारहरूले लक्षणहरूको कास्केड निम्त्याउन सक्छ जसले कमजोर महसुस गराउँछ,’ गोयल भन्छन्, ‘एक तरीकाले सजगताले मद्दत गर्न सक्छ जुन तपाइँलाई पज गर्न र तपाइँलाई कुनै पनि कुरामा कम प्रतिक्रिया दिनु हो। यस प्रक्रियाले लक्षणहरू कम गर्न सक्छ, तिनीहरूलाई कम कष्टदायी बनाउन सक्छ, र समयसँगै थप ध्यान अभ्यासको साथ दोस्रो प्रकृति बन्न सक्छ।’

के ध्यान सबैका लागि सही हुन सक्छ ?

यदि डिप्रेसन भएको शंका छ भने लक्षणहरूको अन्य कारणहरू अस्वीकार गर्न र उपचार योजना प्राप्त गर्न आफ्नो प्राथमिक हेरचाह सुरु गर्नुपर्छ । ‘यदि डाक्टरले एन्टीडिप्रेसेन्ट सल्लाह दिन्छ भने यसलाई लिइरहनुपर्छ । एक्लै लिन छोड्नुहुँदैन,’ गोयल भन्छन्, ‘तपाईले ध्यान थप्न सक्नुहुन्छ र केहि महिनाको नियमित अभ्यास पछि तपाई कस्तो महसुस गर्नुहुन्छ भनेर हेर्न सक्नुहुन्छ। सुरु गर्ने उत्तम तरिका भनेको कक्षा लिनु हो।’

प्राचीन बौद्ध परम्पराहरूमा आधारित, ‘माइन्डफुलनेस ध्यान धर्मनिरपेक्ष हो, धार्मिक होइन,’ गोयल भन्छन्, ‘जो कोहीले यसलाई अभ्यास गर्न सक्छ। यो धार्मिक आस्था वा आध्यात्मिक विश्वाससँग बाधा छैन।