एन्टिबायोटिक सेवन गर्दाका फाइदा र बेफाइदा, यसले आन्द्रामा कस्तो असर गर्छ ?
ब्याक्टेरिया, भाइरस आदि जस्ता सूक्ष्म जीवहरू पनि मानिसको पेटमा पाइन्छ वा बढ्छ।
तीमध्ये केही यस्ता छन् जुन मानिसका लागि उपयोगी छन्। जसरी ब्याक्टेरियाले दूधबाट दही बनाउन मद्दत गर्छ ।
हाम्रो शरीरमा करोडौं यस्ता ब्याक्टेरिया पाइन्छ जस बिना हामी बाँच्न सक्दैनौं र तीमध्ये सबैभन्दा ठूलो संख्या हाम्रो आन्द्रामा हुन्छ।
पेटमा पाइने ब्याक्टेरियाले हाम्रो स्वास्थ्यमा ठूलो प्रभाव पार्छ।
तिनीहरू राम्रो प्रतिरक्षा प्रणाली र पाचन प्रणाली कायम राख्न पनि सहयोगी छन्।
हामीलाई यो पनि थाहा छ कि जब एक व्यक्तिको स्वास्थ्य बिग्रन्छ, प्रायः एन्टिबायोटिक लिन सल्लाह दिइन्छ।
एन्टिबायोटिक्सले विगत ८० वर्षदेखि संक्रामक रोगहरूसँग सफलतापूर्वक लड्दै आएको छ।
जसका कारण विश्वभर रोग लाग्ने र मृत्यु हुनेको संख्या घट्दै गएको छ ।
यो एक औषधि हो जसले मानिस र जनावरहरूलाई भाइरस, ब्याक्टेरिया आदिबाट बचाउँछ। एन्टिबायोटिकलाई एन्टिमाइक्रोबियल एजेन्ट भनिन्छ जसले सूक्ष्म जीवहरूलाई रोक्छ।
के भन्छन् विज्ञ ?
विज्ञहरू भन्छन् एन्टिबायोटिक पेटको माइक्रोबायोमको लागि सबैभन्दा ठूलो खतरा हो।
अमेरिकन सोसाइटी फर माइक्रोबायोलोजी को एम्बियो जर्नलमा प्रकाशित अनुसन्धानका अनुसार जब कुनै व्यक्ति बिरामी हुन्छ र डाक्टरले एन्टिबायोटिक रेसिस्टेन्सका कारण एन्टिबायोटिक सेवन गर्न सल्लाह दिन्छन्, त्यो एउटै कोर्सले शरीरमा पाइने यी सूक्ष्म जीवहरूमा गम्भीर असर गर्छ। र करिब एक वर्षको लागि तिनीहरू पूर्ण रूपमा विचलित हुन्छन्।
प्रोसिडिङ्स अफ द नेशनल एकेडेमी अफ साइन्स नामक वैज्ञानिक जर्नलमा प्रकाशित एक अनुसन्धानका अनुसार सन् २००० देखि २०१५ सम्म विश्वभर एन्टिबायोटिकको प्रिस्क्रिप्शन ६५ प्रतिशतले वृद्धि भएको छ।
एन्टिबायोटिकको बढ्दो निर्भरता ले हाम्रो स्वास्थ्यमा पार्ने असरबारे वैज्ञानिकहरू चिन्तित छन्।
एन्टिबायोटिक्स प्रयोगको बृद्धिले दुईवटा ठूला समस्याहरू निम्त्याइरहेको छ ।
यसले हाम्रो पेटको माइक्रोबायोमलाई हानि पु¥याइरहेको छ।
एन्टिबायोटिक प्रति ब्याक्टेरिया को प्रतिरोध बढ्दै गएको छ।
अमेरिकामा एन्टिबायोटिकको प्रतिरोधी क्षमता बढेका कारण अस्पतालहरूमा उपचार प्रभावित भएको मेडिकल न्यूज टुडेको एक रिपोर्टमा भनिएको छ।
सेन्टर फर डिजिज कन्ट्रोल (सिडिसी) ले अमेरिकामा यी औषधिहरूको प्रतिरोधको जोखिम पहिचान गरेको छ र तिनीहरूलाई तीन कोटी (धेरै महत्त्वपूर्ण, गम्भीर वा चिन्ताजनक) मा राखेको छ ।
साथै एन्टिबायोटिकको प्रयोगमा नियन्त्रण गर्न स्वास्थ्यकर्मीलाई अपिल गरिएको छ ।
एन्टिबायोटिकको लगातार सेवनले शरीरमा गम्भीर असर पार्ने धेरै अनुसन्धानले देखाएको छ।
‘उच्च खुराकले पेटमा असहनीय दुखाइ’
मध्यप्रदेशका जबलपुरकी जान्हवी शुक्लालाई एन्टिबायोटिकले यस्तै असर गरेको थियो । उनलाई लामो समयसम्म एन्टिबायोटिकको उच्च डोजमा राखिएको थियो ।
उनले भने, ‘यस वर्षको फेब्रुअरी महिनामा मेरो दुवै खुट्टाको घुँडा बदलिएको थियो। यो ठूलो अपरेसन थियो, त्यसैले लामो समयसम्म औषधि खानुपर्यो। एन्टिबायोटिक पनि चलिरहेको थियो। आठसम्म सबै ठीक थियो । दश दिनपछि मेरो पेटको दुखाइ यति असह्य भयो कि मैले शल्यक्रियाको पीडा पूरै बिर्से ।’
‘पेटको दुखाइले मलाई धेरै सताउन थाल्यो। सुरुमा मैले यो दुखाइ किन भइरहेको हो बुझ्न सकिन। पेट दुख्ने र असहनीय पीडा थियो,’ उनले भनिन्।
त्यो दुखाइका लागि डाक्टर कहाँ गएपछि एन्टिबायोटिकको डोज कम भएकोले समस्या केही हदसम्म कम भएको जान्हवी शुक्लाले बताइन् ।
उनी भन्छिन्, ‘डोज घटाएपछि पेटको दुखाइ कम भयो तर त्यो अवधिमा म झण्डै एक महिनासम्म समस्यामा थिएँ ।
पेट ब्याक्टेरिया मा एन्टिबायोटिकको प्रभाव
सेवानिवृत्त ग्यास्ट्रोएन्टेरोलॉजिस्ट डा पी घोष भन्छन्, ‘एन्टिबायोटिक्स मात्र प्रयोग गर्नुपर्छ जब हामी तिनीहरू बिना गर्न सक्दैनौं।’
उनी भन्छन्, ‘हामी एन्टिबायोटिक बिना उपचार गर्न सक्दैनौं, यसमा कुनै शंका छैन। तर हामीले प्रयोग गर्नुहुँदैन भन्ने अवस्था धेरै छ।’
विभिन्न प्रकारका आन्द्रा ब्याक्टेरियाहरूको संख्या जति धेरै हुन्छ, यो शरीरको लागि राम्रो हुन्छ।
डा. घोष भन्छन्, ‘एन्टीबायोटिकको एउटै कोर्सले पनि तिनीहरूको प्रतिरोधात्मक क्षमता बढाउन सक्छ र तपाईंको आन्द्रामा रहेको गट माइक्रोबायोमको उपस्थितिलाई असर गर्छ। यति मात्र होइन, एन्टिबायोटिकको प्रयोगले संक्रमण गराउने ब्याक्टेरियालाई पनि नष्ट गर्छ।ू ब्याक्टेरिया हटाउन प्रयोग गरिन्छ, यसबाहेक यसले अन्य ब्याक्टेरियालाई पनि आक्रमण गर्छ।’
उनी भन्छन्, ‘वास्तवमा एन्टिबायोटिकले आन्द्रामा रहेका सबै ब्याक्टेरियालाई असर गर्छ।’
वाशिंगटन युनिभर्सिटी स्कुल अफ मेडिसिन सेन्टमा प्रयोगशाला र जेनोमिक मेडिसिनका प्राध्यापक गौतमका अनुसार सबै प्रकारका चीजहरू नष्ट हुन्छन्। एन्टिबायोटिकले ठ्याक्कै त्यस्तै काम गर्छ।
मष्तिष्कसँग पेटको सम्बन्ध
आन्द्रा एउटा लामो नली हो जुन मुखबाट सुरु भएर आन्द्रासम्म जान्छ। यसमा अरबौं ब्याक्टेरिया र अन्य परजीवी हरू बस्छन्, जसलाई माइक्रोबायोम भनिन्छ।
चिकित्सा विज्ञहरूका अनुसार पेट र मस्तिष्क दुवै एकअर्कासँग जोडिएका हुन्छन् । हाम्रो मष्तिष्कले सम्पूर्ण शरीरमा सन्देशहरू पठाउँछ। त्यसैगरी, पेटले मष्तिष्कसँग पनि सञ्चार गर्न सक्छ।
हार्वर्ड हेल्थ पब्लिशिङको एक अध्ययनका अनुसार आन्द्रामा कुनै समस्या छ भने त्यसको सिधा संकेत मस्तिष्कमा जान्छ र त्यसैगरी मस्तिष्कमा समस्या हुँदा आन्द्राले आन्द्रामा सिग्नल पठाउन सक्छ । यो किनभने मस्तिष्क र पेट दुवै एकअर्कासँग जोडिएको छ।
यदि कसैलाई पेटको समस्या छ भने, यसमा धेरै लक्षणहरू हुन सक्छन् जस्तै
कामबाट बारम्बार विचलन
कमजोर स्मृति
तनाव
चिन्ता आदि।
आन्द्राको समस्याले असर गर्ने अन्य चीजहरू छाला, प्रतिरक्षा प्रणाली, अनियमित सुगर, उप पाचन आदि समावेश छन्।
इम्पेरियल कलेज लन्डनका कन्सल्टेन्ट सर्जन जेम्स किन्रोस भन्छन्, ‘सबैभन्दा राम्रो कुरा एन्टिबायोटिकमा भर नपर्नु हो। हाम्रो शरीरमा पनि रोगहरू निको पार्ने क्षमता हुन्छ। हामीले खाना र पेय पदार्थबाट हाम्रो शरीरको परिस्थितिकी सुधार गर्न सक्छौं। यसो गर्नुहोस्। त्यसैले प्रारम्भिक जीवनमा हामीले स्वस्थ खानपानमा पूर्ण ध्यान दिनुपर्छ।
बीबीसी
