डेंगु हुन नदिन लामखुट्टेको टोकाइबाट जोगिने उपाय
काठमाडौं । डेंगु ज्वरो चार प्रकारका डेंगु भाइरस मध्ये कुनै एकबाट हुन्छ। संक्रमित व्यक्तिको वरिपरि बस्दा डेंगु ज्वरो आउन सक्दैन। बरु, डेंगु ज्वरो लामखुट्टेको टोकाइबाट सर्छ।
प्रायः डेंगु भाइरस फैलाउने दुई प्रकारका लामखुट्टे मानिसको बासस्थान र वरपर दुवै प्रकारका हुन्छन्। डेंगु भाइरसबाट संक्रमित व्यक्तिलाई लामखुट्टेले टोकेपछि यो भाइरस लामखुट्टेमा सर्छ । त्यसपछि संक्रमित लामखुट्टेले अर्को व्यक्तिलाई टोक्छ, भाइरस त्यो व्यक्तिको रक्त प्रवाहमा प्रवेश गर्छ र संक्रमण निम्त्याउँछ।
डेंगु ज्वरोबाट निको भइसकेपछि संक्रमण गर्ने भाइरसको प्रकारको लागि दीर्घकालीन प्रतिरक्षा हुन्छ। तर अन्य तीन डेंगु ज्वरो भाइरस प्रकारहरूमा होइन। यसको मतलब भविष्यमा अन्य तीन प्रकारका भाइरसहरू मध्ये एकबाट फेरि संक्रमित हुने सजोखिम हुन्छ। यदि दोस्रो, तेस्रो वा चौथो पटक डेंगु ज्वरो आयो भने गम्भीर डेंगु ज्वरो हुने जोखिम बढ्छ।
डेंगु ज्वरो हुने वा रोगको अझ गम्भीर रूप हुने जोखिम हुन्छ। विगतमा डेंगु ज्वरो थियो। डेंगु ज्वरोको भाइरसको साथ अघिल्लो संक्रमणले फेरि डेंगु ज्वरो आयो भने गम्भीर लक्षणहरूको जोखिम बढाउँछ।
गम्भीर डेंगु ज्वरोले आन्तरिक रक्तस्राव र अंगलाई क्षति पुर्याउन सक्छ। रक्तचाप खतरनाक स्तरमा झर्छ, झटका निम्त्याउन सक्छ। कतिपय अवस्थामा, गम्भीर डेंगु ज्वरोले मृत्यु निम्त्याउन सक्छ।
गर्भावस्थामा डेंगु ज्वरो लाग्ने महिलालाई सुत्केरी हुँदा बच्चामा यो भाइरस फैलिन सक्छ। यसबाहेक, गर्भावस्थाको समयमा डेंगु ज्वरो लाग्ने महिलाका बच्चाहरूमा पूर्व समय जन्म, कम तौल वा भ्रूण समस्याको उच्च जोखिम हुन्छ।
उपचार
डेंगु ज्वरोको निदान गर्न गाह्रो हुन सक्छ किनभने यसको लक्षण र लक्षणहरू अन्य रोगहरू जस्तै चिकनगुनिया, जिका भाइरस, मलेरिया र टाइफाइड ज्वरोहरूसँग सजिलै भ्रमित हुन सक्छ।
डेंगु ज्वरोको कुनै खास उपचार छैन। डेंगु ज्वरोबाट निको हुन प्रशस्त तरल पदार्थ पिउनुपर्छ। यदि निर्जलीकरणको लक्षणहरू देखिए तुरुन्तै डाक्टरलाई देखाउनुपर्छ।
पिसाब कम हुनु
थोरै वा कुनै आँसु
मुख वा ओठ सुख्खा हुनु
सुस्तता वा भ्रम
चिसो वा चिसो चट्टानहरू
ओभर द काउन्टर (ओटीसी) ड्रग एसिटामिनोफेन (टाइलेनोल, अन्य) ले मांसपेशी दुखाइ र ज्वरो कम गर्न मद्दत गर्न सक्छ। तर डेंगु ज्वरो छ भने, एस्पिरिन, आइबुप्रोफेन (एडभिल, मोट्रिन आईबी, अन्य) र नेप्रोक्सेन सोडियम (अलेभ) सहित अन्य ओटीसी दुखाइ कम गर्ने औषधिहरूबाट टाढा रहनुपर्छ। यी दुखाइ कम गर्नेहरूले डेंगु ज्वरो रगत बग्ने जटिलताहरूको जोखिम बढाउन सक्छ।
यदि गम्भीर डेंगु ज्वरो छ भए यस्ता यी आवश्यक पर्दछ।
अस्पतालमा सहायक हेरचाह
इंट्राभेनस (आइभि) तरल पदार्थ र इलेक्ट्रोलाइट प्रतिस्थापन
रक्तचाप निगरानी
रगतको कमीलाई प्रतिस्थापन गर्न ट्रान्सफ्युजन
लामखुट्टेको टोकाइबाट जोगिने उपाय
विश्व स्वास्थ्य संगठनले यो रोग सामान्य भएको क्षेत्रमा डेंगु ज्वरो कम गर्न खोप आफैमा प्रभावकारी औजार नभएकोमा जोड दिएको छ। लामखुट्टेको टोकाइबाट बच्ने र लामखुट्टेको संख्यालाई नियन्त्रण गर्ने अझै पनि डेंगु ज्वरो फैलिनबाट रोक्ने मुख्य उपायहरू हुन्।
यदि डेंगु ज्वरो सामान्य भएको क्षेत्रमा बस्ने वा यात्रा गर्ने गर्दा लामखुट्टेको टोकाइको जोखिम कम गर्ने यी तरिका अपनाउन सकिन्छ।
वातानुकूलित वा राम्रोसँग स्क्रिन गरिएको आवासमा बस्ने। डेंगुको भाइरस बोक्ने लामखुट्टे बिहानदेखि बेलुकासम्म बढी सक्रिय हुन्छन् तर राती पनि टोक्न सक्छन्।
सुरक्षात्मक लुगा लगाउने। लामखुट्टे प्रभावित क्षेत्रमा जाँदा लामो बाहुलाको शर्ट, लामो प्यान्ट, मोजा र जुत्ता लगाउनुपर्छ।
लामखुट्टे निरोधक प्रयोग गर्ने। पर्मेथ्रिन लुगा, जुत्ता, क्याम्पिङ गियर र ओछ्यान जालीमा लागू गर्न सकिन्छ। पहिले देखि नै पर्मेथ्रिनसंग बनेको कपडा पनि किन्न सकिन्छ। छालाको लागि, कम्तिमा १० प्रतिशत डिट एकाग्रता भएको विकर्षक प्रयोग गर्नुपर्छ।
लामखुट्टेको बासस्थान कम गर्ने। डेंगु भाइरस बोक्ने लामखुट्टेहरू सामान्यतया घर र वरपर बस्छन्, खडा पानीमा प्रजनन गर्दछ जुन प्रयोग गरिएको अटोमोबाइल टायर जस्ता चीजहरूमा जम्मा गर्न सक्छ। लामखुट्टेको जनसंख्यालाई कम गर्न मद्दत गर्न सकिन्छ जहाँ तिनीहरूले अण्डा राख्छन्। हप्तामा कम्तिमा एक पटक, खाली र सफा कन्टेनरहरू जसमा खडा पानी जम्मा हुन्छ, जस्तै रोप्ने कन्टेनर, जनावरको भाँडा र फूलदानहरू। सफा गर्ने बीचमा खडा पानी कन्टेनरहरू छोप्नुपर्छ।
