मेटाबोलिजम र वजन वृद्धि बीचको सम्बन्ध के हो ?
काठमाडौं । मेटाबोलिजम भनेको शरीरभित्र हुने रासायनिक प्रक्रिया हो । जसले खानालाई ऊर्जामा परिणत गर्छ। यो शरीरको सहज कार्यको लागी आवश्यक छ। सास फेर्न, हर्मोनको स्तर कायम राख्न, कोशीकाहरू मर्मत गर्ने र खाना पचाउने जस्ता शरीरका अंगहरू सामान्य रूपमा काम गर्नका लागि सबै रासायनिक प्रक्रियाहरूलाई ऊर्जा चाहिन्छ। शरीरको यी रासायनिक प्रक्रियाहरू सञ्चालन गर्न आवश्यक न्यूनतम ऊर्जालाई बेसल मेटाबोलिक दर भनिन्छ। उमेर र जीवनशैलीमा निर्भर गर्दै बिएमआर शरीरको दैनिक ऊर्जा आवश्यकताहरूको ४० देखि ७० प्रतिशतको बीचमा हुन्छ।
मेटाबोलिजम र वजन सम्बन्धित केहि मिथक तथ्यहरू
मिथकः मेटाबोलिजम दर परिवर्तन हुन सक्दैन।
तथ्यः यो सत्य हो कि आनुवंशिकीले हाम्रो मेटाबोलिक दर निर्धारण गर्न मद्दत गर्छ। दुब्ला मांसपेशी मास बढाएर मेटाबोलिजम बढाउन सकिन्छ। मांसपेशी मेटाबोलिजम रूपमा सक्रिय छ, जसको मतलब दुब्ला मांसपेशी भएका मानिसहरूलाई मांसपेशी व्यक्तिहरू भन्दा काम गर्न बढी ऊर्जा चाहिन्छ। उमेर बढ्दै जाँदा मांसपेशी घट्दै जान्छ र मेटाबोलिक दर घट्छ। तर यो घट्दो मेटाबोलिजम दरलाई केही भारोत्तोलन गरेर घटाउन सकिन्छ । बेसल मेटाबोलिक दर परिभाषा भनेको आराम गर्दा शरीरले खर्च गरेको ऊर्जा वा क्यालोरीको मात्रा हो। यो जान्नको लागि तपाईले मेटाबोलिक रेट क्याल्कुलेटरको मद्दत पनि लिन सकिन्छ ।
मिथकः ग्रिन टि र खुर्सानीले मेटाबोलिजम बढाउँछ।
तथ्यः सत्य यो हो कि त्यहाँ कुनै जादुई खाना छैन जसले स्थायी रूपमा मेटाबोलिजमलाई गति दिन्छ। केही अध्ययनहरूले ग्रिन टि र खुर्सानीले अस्थायी रूपमा मेटाबोलिजम दर बढाउन सक्ने देखाएको छ । मेटाबोलिजमको लागि एक स्वस्थ जीवनशैलीको लागि पोषक तत्व युक्त खानेकुराहरू समावेश गरी खाने बानी चाहिन्छ न कि खुर्सानीले भरिएको आहार।
मिथकः राति ढिलो खानाले मेटाबोलिजम सुस्त हुन्छ।
तथ्यः राति ८ बजेपछि खानाले तौल बढ्छ । यो सत्य हो भनेर प्रमाणित गर्न धेरै कम अनुसन्धान छ। टिभी हेर्दा बेलुकी खाजा खाने सम्भावना हुन सक्छ। अनावश्यक भोकबाट बच्नको लागि, दिनभरि नियमित अन्तरालहरूमा सानो खाना र स्वस्थ खाजा खानुपर्छ। बिएमआर क्यालोरी बारे जान्नुपर्छ।
मिथकः धेरै कम क्यालोरी आहार र खाना छाड्दा वजन घट्छ।
तथ्यः तौल घटाउनको लागि ठूलो मात्रामा क्यालोरीहरू हटाउनाले स्वास्थ्यमा प्रतिकूल प्रभाव पार्न सक्छ। शरीरले प्रतिबन्धित क्यालोरीहरू उपभोग गर्न थाल्छ र उही काम गर्न कम क्यालोरीहरू प्रयोग गर्दछ। आहार छोड्नुको सट्टा, स्वस्थ खानालाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । आफ्नो आहारमा सम्पूर्ण अन्न, सिमी, हरियो तरकारी र फलफूल समावेश गर्नुपर्छ । साथै स्वस्थ जीवनशैली अपनाउनुपर्छ ।
मिथकः दिनको समयमा थोरै खाना खाँदा मेटाबोलिजम बढ्छ।
तथ्यः त्यहाँ थोरै वैज्ञानिक प्रमाणहरू छन् । सानो खाना खाँदा मेटाबोलिजम बढाउँछ। दिनभरि खानाको सानो भाग खाँदा धेरै खानबाट जोगाउन सक्छ। एथलीटहरूले दिनभरि थोरै मात्रामा खाना खाँदा राम्रो प्रदर्शन गर्छन्। खाना सुरु गरेपछि आफूलाई रोक्न नसक्ने व्यक्तिहरूको श्रेणीमा भए दिनमा तीन पटक खाना खानु उपयुक्त हुनेछ। आफ्नो दैनिक आहारको ख्याल राख्नुपर्छ र चिनी र फ्याट बढी भएको खाजा खानु हुँदैन।
मिथकः कम मेटाबोलिजम र तौल बढ्ने समस्या उमेरसँगै बढ्दै जान्छ।
तथ्यः यो सत्य हो सानो हुँदा मेटाबोलिजम छिटो हुन्छ। मिड लाइफमा हामी कम सक्रिय हुन्छौं जसले गर्दा तौल बढ्छ। जागिर र परिवारका कारण कम व्यायाम गर्दा मांसपेशी कम हुन्छ र बोसो बढ्छ। उमेर बढ्दै जाँदा, उमेर अनुसार खाना विनियमित गर्न पनि समस्या हुन सक्छ। यसका लागि आफ्नो दैनिक दिनचर्यामा व्यायाम समावेश गर्नुपर्छ । आफ्नो आहारमा स्वस्थ खानाको सानो भाग समावेश गर्नुपर्छ ।
जब यो तौलको कुरा आउँछ, मेटाबोलिजम एक महत्त्वपूर्ण आनुवंशिक घटक साबित हुन्छ। ४० देखि ५० वर्षको उमेरपछि मेटाबोलिक दर कम हुन थाल्छ जसका कारण तौल बढ्न सक्छ । यसले गर्दा व्यक्ति मेटाबोलिक रोगका साथै मस्कुलोस्केलेटलसँग सम्बन्धित समस्याबाट ग्रस्त हुन सक्छ।
मिथकः व्यायाम बन्द गरेपछि मेटाबोलिजम द्रुत गतिमा बढ्न सक्छ।
तथ्यः यो सत्य हो कि व्यायाम गर्दा हाम्रो शरीरले सबैभन्दा छिटो क्यालोरी बर्न गर्छ। यो प्रक्रिया पनि हुन सक्छ विशेष गरी जब स्विंग वा दौड जस्ता गतिविधिहरू गर्दा मुटुको धड्कन पनि बढ्न सक्छ। त्यस्ता गतिविधिहरूले शरीरलाई बलियो बनाउँछ जसले गर्दा शरीरले अधिक र अधिक ऊर्जा प्रयोग गर्दछ। एकै समयमा त्यस्ता गतिविधिहरू बन्द गर्ने बित्तिकै मेटाबोलिजम आफ्नो आराम दरमा फर्कन्छ। व्यायाम गर्नु हुँदैन वा व्यायाम सुरु गरेपछि रोक्नु हुँदैन।
यदि मेटाबोलिजम दर सामान्य राख्न व्यायाम गरे यसलाई पछि कुनै पनि समयमा रोक्न सकिन्छ । आफ्नो आहार र अन्य शारीरिक कार्यहरूमा अत्यधिक ध्यान दिनुपर्ने हुन सक्छ। व्यायाम प्रक्रिया अचानक बन्द हुँदा शरीरमा बोसो जम्मा हुने प्रक्रियाले गति लिन सक्छ। यसबाट बच्नको लागि, एक स्वस्थ आहार लागि उत्तम समाधान हुन सक्छ।
मिथकः मांसपेशी निर्माणले वजन कम गर्न मद्दत गर्नेछ।
तथ्यः माथि उल्लेख गरिए अनुसार, व्यायामले शरीरको बोसो छिटो जलाउन मद्दत गर्दछ। मांसपेशीहरू निर्माण गर्दा, बोसो भन्दा बढी क्यालोरीहरू जलाइन्छ। तर यदि मेटाबोलिजम बढाउन क्यालोरीहरू जलाउन आवश्यक छ। यस्तो अवस्थामा, मांसपेशी निर्माण गर्दा मेटाबोलिजमले बूस्ट गर्दैन। हो, तर यसले निश्चित रूपमा केही प्रभाव पार्छ। मस्तिष्क, मुटु, कलेजो, मृगौला र फोक्सोले क्यालोरीहरू जलाउन सबैभन्दा मद्दत गर्न सक्छ। जसको असर तौलमा पनि पर्न सक्छ ।
मेटाबोलिजमलाई स्वस्थ राख्न केहि उपायहरु
समयमै सुत्ने, उठ्ने र खाने र पिउने बानी बसाल्ने ।
दैनिक स्वस्थ नास्ता लिने ।
खाली पेटमा चिया वा कफीको सेवन नगर्ने । दिनको सुरुवात मनतातो पानीमा कागती र मह मिसाएर पिउनु राम्रो हुन्छ ।
चिल्लो र मसालेदार खानाबाट टाढा रहने।
एकैपटक धेरै खाने बानी नगर्ने।
